Ko su fanarioti i ko je carigradski patrijarh
Kad su Grci počeli da rade na svom oslobođenju, Fanar i carigradski patrijarh su bili na strani Turske – protiv Grka. I dan–danas carigradski patrijarh podržava – jer mora – Turke u zauzimanju dela Kipra. Fanarsko sveštenstvo i episkopi u Bosni – a posle ukidanja Pećke patrijaršije ponovo episkope u Bosni postavlja Fanar – bili su na strani Turaka za vreme velikog srpskog ustanka u Bosni i Hercegovini 1875–1878. godine. Kao i protiv pravoslavnih Grka. Zato je grčka crkva izdvojena i odvojena od carigradske patrijaršije. Dakle, Fanarioti nisu nikakvi „Grci“, nego turski podanici. Razočarenje balkanskih pravoslavnih naroda u carigradsku patrijaršiju koristila je, međutim, Rimokatolička rimska crkva da čitavo „grčko Pravoslavlje“ ili „šizmu“ okarakterišu onako kako je zaslužio da bude okarakterisan samo Fanar. To je ista kleveta Pravoslavlja kao kad se i u carskoj Rusiji Pravoslavlje poistovećuje s potčinjenošću crkve carskom apsolutizmu, a zaboravljaju se ruski monasi i takva pojava kao slavjanofili, borci za obnovu autentičnog Pravoslavlja.
Činjenica je, međutim, da carigradska patrijaršija već odavno, od samog pada Carigrada pod Turke, nema mogućnost da istupa kao zastupnik i branitelj Pravoslavlja. Carigradskog patrijarha od god. 1453. postavlja turski sultan, a od vremena Kemala Ataturka patrijarh može biti postavljen samo uz odobrenje turske vlade.
No, ta patrijaršija nikad nije predstavljala, niti imala mogućnost da predstavlja grčki pravoslavni narod i crkvu, nego samo Fanar. A Fanar je trgovačka četvrt Carigrada (nazvana tako po pristanišnim svetionicima). To je grčka buržoazija koju je Turska ostavila na miru, i zadužila da vodi turske trgovačke poslove, pošto se sami Turci nisu trgovinom bavili. Fanar je bio zaštićen, i nijedan janičar nije mogao bez dozvole samog sultana, odnosno vezira, da stupi na tlo Fanara. Fanar je uživao autonomiju ističući belu zastavu, kao i naš Dubrovnik. Ali, ta autonomija je plaćana velikim porezom plaćenim turskoj porti. Porez je iznosio i do osamdeset procenata dobiti. No, zato su Fanarioti (ne samo Grci, nego i Jevreji, Cincari i Jermeni Fanara) pod zaštitom Turske, vršili nečuvenu pljačku stanovništva po teritoriji Turske imperije. Za tu pljačku su bili jednako zainteresovani i Turci i Fanarioti, jer što je veća pljačka, veći prihod će imati i turska porta iz onih osamdeset procenata poreza, i Fanar od preostalih dvadeset procenata dobiti. Fanarioti su birali patrijarha i patrijarh carigradski je predstavljao samo njih. Fanariotski patrijarh je postavljao episkope po Grčkoj, Bugarskoj, Srbiji, Bosni – sve dok nije 1557. osnovana, izdvojena i obnovljena Pećka srpska patrijaršija. Uticaju Fanariota mogli su da se otmu samo manastiri i sveštenici povezani sa manastirima. Situacija je, dakle, pravno ista: kako je carigradski patrijarh pod vlašću turskog sultana, tako je i Ruska crkva, čak lišena patrijarha, preko Svetog Sinoda, koji kao svoje činovničko telo imenuje car, potčinjena caru.
Autor: Žarko Vidović
Izvor: Stanje stvari
