Kako je Vuk Karadžić menjao nazive pravoslavnih praznika
Pismo sinđela Spiridona Aleksijevića austrijskim vlastima zbog „karadžićevskih“ izmjena naziva pravoslavnih praznika (1826)
Današnjim srpskim filolozima i teolozima, ali i istoričarima, nije poznato da je njemačka (austroslavistička) reforma srpskog jezika podrazumijevala promjenu naziva pravoslavnih praznika crkvenog kalendara, kao i ukupnog religioznog rečnika pravoslavnog predanja srpskog naroda. Pored prekida kontinuiteta književnog jezika i ćirilične pravoslavne pismenosti, austroslavistička kolonizacija srpskog jezika je sprovodila raskid sa religioznim rečnikom crkvenog slovenskog jezika, što je značilo promjenu pravoslavnog pojmovnika u srpskom jeziku. Redukcija rečnika nije vršena samo u srpskom književnom i narodnom jeziku nego je projektovana i za religiozni rečnik jezika crkve, vjerskih običaja i praznika.
U tom programu su za srpski narod objavljivani vjerski kalendari sa novim nazivima pravoslavnih praznika, različitim i suprotnim od naziva praznika u pravoslavnom crkvenom kalendaru. Novim nazivima crkvenih praznika promovisani su profani „narodski“ nazivi praznika a potiskivani hrišćanski potpuni nazivi, radi raskida sa hrišćanskim značenjem praznika. Svrha novih naziva je bila prenamjena pravoslavnih praznika u „prirodnjačke“ praznike, praznike praćenja prirodnih pojava i poljoprivrednih poslova, koji slave odnos čovjeka prema prirodi, prema tvorevini, a ne prema Tvorcu tvorevine – Bogu. Naime, nametanje novih naziva crkvenih praznika imalo je svrhu učitavanja ateističke agende u praznični pravoslavni pojmovnik crkvenog kalendara.
Nametanjem „narodnih“ naziva hrišćanskim praznicima nametana je simbolika praznika prirodnih pojava i zakona prirode. Novim nazivima je nametana nova religiozna svijest srpskom pravoslavom narodu – umjesto hrišćanske promovisana je «duhovnost» dualističkih panteističkih religija u kojima čovjek uspostavlja magijski odnos sa silom stihije prirode kao izvorom života, a ne sa Bogom kao Tvorcem i Svedržiteljem svoje tvorevine. Takođe, kalendar sa novim nazivima crkvenih praznika u programu latinske slavistike je pored preinačenja naziva pravoslavnih praznika srpskog naroda imao i svrhu pripreme za prelazak sa pravoslavnog na katolički kalendar.
Takav kalendar za srpski narod sa novim nazivima pravoslavnih praznika je uređivao i objavljivao u Austrougarskoj Vuk S. Karadžić, kao srpski saradnik austroslavističke kancelarije, u svom almanahu „Danica“ kojim je promovisao dijalektski srpski književni jezik i novi pravopis austroslavističkog jugoslovenskog jezičkog programa. Vuk Karadžić je almanah štampao u Austriji od 1826. do 1829. godine, u štampariji unijatskog (porimokatoličenog) jermenskoga manastira u Beču. „Danica“ je bio naziv i hrvatskog časopisa koji je pokrenuo njemački filolog Ludwig Gay (srb. Ljudevit Gaj), jedan od kreatora austroslavističke reforme srpskog jezika i pisma u „ilirskom“ pokretu, a kasnije jugoslovenskom jezičkom programu kao njegovom programskom nastavku. Almanah (arapski ألمناخ -astronomski kalendar) je u 19. vijeku imao formu političkog i književnog časopisa. Na srpskom jeziku Almanah počinje objavljivati 1815. godine Dimitrije Davidović Zabavnikom, a nastavlja V. Karadžić Danicom 1826. godine. (Karadžićev almanah nije časopis Danica u kojem su pisali poznati srpski književnici, koji je uređivao pisac i prevodilac Đorđe Popović). Naslovna stranica Karadžićeve „Danice“ prikazuje prirodu propagande austroslavistike i Karadžićev karakter – na naslovnici Karadžić je naveo sve svoje titule, programski dobijene u evropskim institutima kulture i predstavništvima evropske kolonijalne kulturne politike u Rusiji, kao prikaz navodne svoje stručnosti (samoukog seljaka iz Tršića).
U Karadžićevom kalendaru novi nazivi pravoslavnih praznika su kreirani u maniru propagande pozitivističkog prosvetiteljstva tog vremena, formiranjem sintagmi i složenica, spajanjem imeničnih prisvojnih pridjeva izvedenih od imena svetitelja, kao prefiksa, i imenice dan kao vremenske odrednice i sufiksa, tj. formiranjem psiholoških predstava o praznicima kao danima svetaca zaštitnika zakona prirode i personifikacije prirodnih pojava (Lučindan, Aranđelovdan, Mitrovdan, Savindan). Sintagme koje simbolizuju simbiozu „svetiteljstva“ sa silom stihije, svetitelja i prirodne pojave, kreirane su u svrhu promocije panteizma i negiranja hrišćanskog učenja. Posebno radi negiranja hrišćanskog učenja o suštinskoj razlici između Tvorca i tvorevine, Boga kao tvorca i prirode kao tvorevine.
Potiskivani su nazivi sa potpunim imenima svetitelja i događaja istorije crkve, i zamjenjivani su nazivima sa neodređenim oslovljavanjem svetitelja, bez pridjeva Sveti samo imenom kao prefiksom imenice „dan“, kao i nejasnim nazivima događaja istorije Crkve. Novim nazivima crkvenih praznika potiskivano je hrišćansko značenje praznika, a učitavano vanvjersko, zasnovano na prikazu prirodih pojava sa kojima „sveci“, kao mitski likovi, uspostavljaju religioznu „ravnotežu“. Svrha promjene naziva praznika bila je sociolingvističke i psiholingvističke prirode – da u sistemu asocijativne jezičke organizacije pojmova povežu prirodne pojave i „svece“ kao personifikacije prirodnih pojava; kao i da religiozni rečnik i religioznost spoje sa ruralnim rečnikom, da religioznost prikažu kao produžetak i praćenje prirodnih pojava i poljoprivrednih poslova. U smislu vjerskog učenja to je podrazumijevalo proizvoljno tumačenje smisla praznika koje projavljuju „sveci“ kao vjesnici zakona prirode i godišnjih doba.
U austroslavističkom programu reforme srpskog jezika V. Karadžić je iz rečnika programski izbacivao sintagme i složenice slovenske naučne terminologije i leksike, izgrađene na srpskom književnom i crkvenom slovenskom jeziku, a posebno pojmove i izraze pravoslavnog predanja. U rimokatoličkom austroslavističkom programu reforme religioznog rečnika V. Karadžić je izostavljao i određene glasove i riječi, radi navođenja na nepravilan izgovor i potiskivanja određenih hrišćanskih pojmova iz srpskog jezika. Tako je iz „Srpskog rječnika protolkovanog njemačkim i latinskim riječima“ 1818. g. koji je potpisao V. Karadžić, štampanog u jermenskom unijatskom manastiru, izostavio glas i slovo H, koje je postojalo u srpskom književnom jeziku i pravopisu. Lingvistički je logično pretpostaviti da je hiljadu godina srpska pravoslavna crkva koristila glas i slovo H radi izgovaranja imena Gospoda Hrista, ako ne radi izgovora drugih riječi. Međutim, pored nedostatka opšteg obrazovanja i oslabljenog opažanja kao posledice određenih teških bolesti (sifilis), V. Karadžić je bio ekstremnih ateističkih nazora, prema kojima je normirao „narodni“ književni jezik. Pojedine ekstremne intervencije izbacivanja određenih glasova i pojmova V. Karadžić je kasnije ispravljao, prema nalogu austrougarskih filologa, kao što je 1836. godine vratio slovo H u „novi“ srpski jezik, uvjerivši se navodno da na prostoru današnje Crne Gore i Dalmacije postoje srpski govori koji koriste glas H. Jedan od razloga izostavljanja glasa H iz Karadžićevog srpskog jezika jeste negiranje etimologije i postojanja imena Božijeg – Hristos, a uvođenje novog tumačenja i etimologije imena Gospodnjeg. Takvu praksu danas sprovodi muslimanska zajednica islamizovanih Srba – Bošnjaka, u programu bošnjačkog preimenovanog srpskog jezika, izostavljanjem glasa H radi onemogućavanja izgovora imena Gospoda Isusa Hrista, iako je u 19. vijeku glas H bio upravo korišćen i u muslimanskim zajednicama islamizovanih Srba, zahvaljujući jezičkoj kulturi građanskog staleža srpskih muslimana.
Iz austroslavističkog (Karadžićevog) Srpskog rječnika programski su izostavljeni slavizmi tj. srpske riječi, a upisani turcizmi i tuđice drugih jezika, što je bio program kreiranja mješovitog slovenskog turkofonog jezika za srpski narod u Osmanskoj carevini. Istovremeno u Austrougarskoj je kodifikovan srpsko-slovenski rečnik sa naučnom i religioznom terminologijom latinske sholastike, ali i programom preimenovanja srpskog jezika u „hrvatski“ ili „jugoslovenski“ jezik. Austroslavistička jugoslovenska jezička politika potiskivanja crkvenog slovenskog jezika je bila austrijski interes i interes islamske imperije u asimilaciji pravoslavnih Slovena u zajednicu islamskih naroda i turkofonih jezika.
Profanacija hrišćanske kulture je bila i program pokreta prosvetiteljskog pozitivizma, koji je primjenjivan i na srpski jezik, ali ne prema evropskim standardima, nego prema varijanti za tržište i tradicije pravoslavnih naroda. Pokret „prosvetiteljstva“ je propagirao profanaciju hrišćanstva, a u tu svrhu paganizaciju hrišćanskih praznika i običaja. Pozitivističkom prosvetiteljstvu i rimokatolicizmu je bio interes profanacija pravoslavlja i povratak pravoslavnih naroda paganskim primitivnim običajima, radi potiskivanja pravoslavlja i otvaranja prostora za latinsku lingvističku religioznu ili ateističku misiju.
Takvu kulturnu politiku, koju je u pravoslavnim slovenskim narodima zvanično uspostavio komunistički režim, glavni mediji Srbije i Crne Gore do danas održavaju u ateističkoj agendi prikazivanja pravoslavnih praznika kao metaforičkih vjesnika prirodnih pojava i zaštitnika poljoprivrednih poslova.
*
Zbog objavljivanja u Austrougarskoj Karadžićevog almanaha sa nazivima pravoslavnih praznika kojima se profaniše svetinja pravoslavne vjere, mitropolit Stefan Stratimirović, po značaju patrijarh srpske crkve, zahtijevao je od vlasti Austrougarske da zabrane takvu protivpravoslavnu propagandu. Zato su vlasti Dalmacije, na čijem prostoru se almanah prodavao, pismeno pitale nadležnu pravoslavnu crkvu za mišljenje o ispravnosti naziva pravoslavnih praznika u Karadžićevom almanahu, a radi puštanja ili zabrane njegove dalje distribucije. U ime pravoslavne crkve, austrougarskim vlastima je pismeno odgovorio sveštenik Spiridon Aleksijević(Žitomislići, 1769 – Zadar, 1841) upravitelj Kaptola pravoslavnog vjerskog obreda u Zadru, pismom civilnom i vojnom guverneru, baronu Franju Tomašiću. Spiridon Aleksijević je bio paroh zadarski, a potom administrator i vladičanski vikar u Dalmaciji. Zamonašio se 1835. godine i proizveden u čin sinđela.
Pismo sinđela Spiridona Aleksijevića o pitanju naziva crkvenih praznika i smislu crkvenog slovenskog jezika višestruko je značajno za srpsku kulturu, kao objašnjenje teoloških i filoloških pitanja koja do danas mnogim učenim Srbima nisu jasna, ali i kao svjedočanstvo kulture i kontinuiteta srpskog književnog jezika, koji su srpski saradnici austroslavističke reforme prikazivali kao period pravopisnog i jezičkog haosa u srpskom jeziku. Publikovanje pisma Spiridona Aleksijevića ima značaj i sagledavanja posledica pogrešne reforme srpskog jezika, i opovrgavanje predrasuda kreiranih austroslavističkom i ateističkom propagandom o nepismenosti pravoslavnog srpskog sveštenstva 19. vjeka.Takođe, pismo sinđela Spiridona prikazuje jezičke manipulacije ateističke antihrišćanske jezičke politike propagiranja paganskog idolopoklonstva, i danas prisutnog u srpskom narodu, kao kontinuitet komunističke kulturne protivpravoslavne politike oživljavanja primitivnih paganskih vjerovanja. Sinđel Spiridon objašnjava i svrhu pedagoške upotrebe prostog narodnog jezika u pastirskoj propovijedi – radi postupnog usvršavanja i razvoja religiozne i jezičke kulture, uzvođenja pastve do književnog i crkvenog slovenskog jezika. Naime, da „narodski jezik“ u svešteničkoj propovijedi nije imao svrhu svođenja jezika i kulture vjernika na nivo neukog naroda, svođenja svetinje crkvenog jezika na razinu ruralnog i prostog govora.
SPIRIDON ALEKSIJEVIĆ – FRANJU TOMAŠIĆU
Zadar, 30. avgusta 1826.
Visoko carsko-kraljevsko Predsjedništvo
U vezi s cijenjenim dekretom od 29 jula 887, uložio sam najveći trud da pažljivo razmotrim almanah Danicu koji je napisao na ilirskom jeziku za godinu 1826. Vuk Stefanović, uz koji se nalazi kalendar pravoslavnog obreda, u kojem su imena svetaca i nazivi praznika napisani na prostonarodnom (prostom narodnom) jeziku.
Pošto je vojni kapelan pravoslavnog obreda puka barona Radoševića Lazar Bojić vrlo mnogo upućen u književnost ilirskog jezika, i posjeduje vrijedna znanja o svemu što se tiče jezika i crkve, a i na mig toga visokog carsko-kraljevskog Predsjedništva, smatrao sam nužnim da od njega zatražim njegovo cijenjeno mišljenje o nastalim i raširenim sumnjama, da su imena svetaca, pošto su napisana na prostom narodnom jeziku, unakažena i da je na taj način profanisano ono što pripada pravoslavnom obredu.
Rezultat izvršenih ispitivanja svodi se na činjenice koje imam čast da saopštim carsko-kraljevskom Predsedništvu.
Staroslovenski jezik ruske crkve je onaj jezik koji je bio najpogodniji da primi svojstva i ljepote grčkog književnog jezika, zbog čega je već prije hiljadu godina postao crkvenim jezikom, na kojem je napisano sve ono što se odnosi na crkvu i bogosluženje kao u originalu. Zbog toga, imena svetaca i nazivi praznika treba da budu napisani na tom jeziku; dok su u almanahu Danici napred navedeni nazivi napisani na prostonarodnom dijalektu, neprikladno i najvećim delom bez veze sa etimologijom, zbog čega dolazi, donekle, do toga da je profanisano ono što pripada pravoslavnom obredu.
U tom cilju podnosim nekoliko prikaza i primjera:
- Sabor Joana Krestitelja – Jovanjdan
- Georgi – Đorđe
- Grigori – Gligorije
- Voskrsenije Hristovo – Vaskrsenije
- Soščestvije svjatogo Duha – Trojice
- Roždestvo Joana Krestitelja – Ivanjdan
- Uspenije Bogorodici – Velika Gospođa
- Roždestvo Bogorodici – Mala Gospođa
- Roždestvo Hristovo – Božić
- Stefan Arhiđakon – Stjepanjdan
- Hristos – Ristos
- Monastir – Namastir
- Serbin serbski – Srbin serpski
Iz ovoga se vrlo dobro vidi da su kako nazivi praznika tako i imena svetaca, napisani na prostom narodnom dijalektu, ne samo unakaženi, nego su, takođe, u neku ruku profanisani, i stoga moraju dovesti filologa y nedoumicu. S obzirom na to što 7. januara pada Sveti Jovan Krstitelj, a 24. juna je rođenje istog sveca, koga je Stefanović u Danici y prvom slučaju nazvao Jovan, a y drugom Ivan; tako se 15. avgusta slavi uspomena na uspenje Device Marije, a 8. septembra uspomena na njeno rođenje, što je y Almanahu naznačeno kao Velika Gospođa i Mala Gospođa.
Hristos je grčka riječ i znači onaj koji je od Boga pomazan, a obratno, Ristos ne znači ništa.
Monasterion je isto tako grčka riječ i znači sklonište monaha, a njegovi žitelji nose naziv monaha; ali ako manastir treba da se zove namastir, onda bi i njegovi stanovnici trebalo da se zovu namasi, a ne monasi, što niko nije rekao.
Ovaj Stefanović se potpisuje u svom Rječniku kao Stefanović, što jasno proizlazi iz Stefan; ali ako je tako, kako je on mogao y svom Almanahu da namjesto Stefana Arhiđakona stavi Stjepanj dan.
Koliko ima dijalekata y talijanskom i njemačkom jeziku, pa ipak prvi naginje toskanskom, a drugi obrađuje književne njive Vilandove i posvećuje svoje plodove Adelungu. Pošto je majka slovenskih dijalekata savršeni staroslovenski jezik ruske crkve,* nije potrebno da se udaljavaju od toga** ako žele da za kratko vrijeme postignu ono čime se danas ponose Njemci, a što su Francuzi postigli već u vrijeme Luja XIV.
Sasvim je očevidno da onaj narod koji se rijetko bavi gramatikom, govori nepravilno. To je bio i razlog što je (arhimandrit) Rajić u svojim besjedama upotrebljavao takav stil, da bi ga prosti narod mogao lakše razumjeti. Njegove prve riječi pokazuju da se on poslužio iskvarenim jezikom crkve, jer aganac y stilu crkve se piše agnec, a u prostom narodnom jagnje i y najnovijem misalu (Šiavet) janjac (prema talijanskoj ortografiji gn= nj). Ha sličan način događa se propovedniku y Kranjskoj da sa predikaonice govori iskvarenim njemačkim jezikom, od cajta do cajta, cašafne itd.
Profani pisci se ponižavaju i spuštaju do prostog naroda, ali ne da bi oni ostali neobrazovani ili da bi održali prosti narod u neznanju, već u cilju da unesu poboljšanje, kao što o tome lijepo govori Herder kada kaže: „Svuda gdje govorim prostom narodu, treba da se držim njegovog tla i osnove i da ga malo po malo podižem u svoju sferu.“ Prema tome, Stefanović ne može (arhimandritom) Rajićem opravdati svoj nedostatak, jer kao što je poznato različita su pravila gramatike od pravila besjedništva, posebno zbog toga što se nazivi svetaca i praznika ne nalaze kod Rajića, a kod Stefanovića se ne vidi aganac.
Što se tiče najnovijeg misala (Šiavet), premda je u njemu napomenuto da se y pisanju ne udaljava od glagoljskog jezika, ipak se on, što se tiče osobina jezika, od njega toliko udaljuje, da bi ga glagoljaš razumio i on glagoljaša taman toliko koliko Latin Talijana i obratno. Međutim, treba da primijetim da ono malo primjeraka almanaha Danice koji su unijeti y Dalmaciju nisu dosad proizveli nikakav štetni uticaj i čita se više iz radoznalosti nego što mu se pridaje bilo kakav stepen važnosti.
Imam čast da povratim pomenuti Almanah visokom carsko–kraljevskom Predsjedništvu. 1)
*Staroslovenski jezik je jedan od najizgrađenijih. – (Šlecer y svom Nestoru, III. Ctpana 224.)
Splitski duhovnik Mateja Karaman otišao je sa znanjem Propagande 1732. kao misionar y Moskvu, da tamo nauči slovenski ruski dijalekat. On je po svom povratku primljen u Collegio Urbano i tu je radio na kritičkom izdanju Misala 1741; onda je u septembru iduće godine osnovana slovenska katedra pri Collegio Urbano u jednoj partikularnoj Kongregaciji propagande pod predsjedništvom svetog pape. Šafarik [P.]
** Neophodno je potrebno bliže se upoznati sa ovom prečasnom, oreolom obasjanom majkom (staroslovenskim crkvenim jezikom). Jer je on upravo taj koji je zbog svoje duboke drevnosti i unutrašnjih vrijednosti zanimljiv za svakog lingvistu, a za svakog slavistu je tri i četiri puta značajniji, i u najnovije vpijeme s pravom čini kamen temeljac cjelokupne slovenske filologije i kritike jezika. Šafarik [P.]
__________
1) Zatim je Vajngarten u ime Zemaljskog predsedništva Dalmacije, izvestio 5. septembra t. g. ministra unutrašnjih poslova da je shodno aktu od 11. juna: t.g. predao, sa izvjesnim zakašnjenjem istina, vikaru Spiridonu Aleksijeviću Vukovu Danicu, predlažući da se on dogovori s vojnim kapelanom u puku barona Radoševića, koji izvrsno poznaje ilirski jezik. Želeći da se i sam upozna s tim pitanjem, dodaje, proučio je, ne bez interesovanja, Vukov Rječnik, imena svetaca i praznika u njemu.
Literatura:
HAZd, SPE, svež. 17, 847 (231), namjesnik Tomašić — Aleksijeviću, Zara, 29. Luglio 1826;
Kosta Milutinović, Vuk Karadžić i dalmatinsko vladičanstvo u Zadru, Radovi Instituta JAZU u Zadru, Zadar, 11—12/1965, 531—544.
Autor: Ognjen Vojvodić
