Vladika Artemije: Vera – osnov hrišćanskog jedinstva
„Verujte u Boga, i mene verujte“ (Jn. 14, 11)
„Da se Hristos useli verom u srca vaša, da budete u ljubavi ukorenjeni i utemeljeni“ (Ef. 3, 17)
„Kakav mrak, i kako je svuda potrebna vera!
Jedino je ona čvrsta“ (Sv. Jovan Zladousti)
Kroz svetog Jovana Bogoslova, apostola i tajnovidca, nebo je progovorilo zemlji na do tada neuobičajen način, jer je on postao i ostao kroz vekove najveći blagovesnik tajni Trojedinog Boga. On je jedini čovek, koji se, poput neboparnog orla uzdigao u nedogledne visine bogoslovlja. I glasom svojim, poput groma, objavio svetu tajne neba i zemlje, tajne o kojima ni Arhangelski umovi nisu ništa znali. Zato ga je njegov Božanski Učitelj i nazvao „Voanerges“, „Sin Gromov“, jer nigde se tako ne oseća grmljavina nebeskih tajni kao u njegovim bogomudrim spisima.
Osnovna njegova blagovest je „O Logos sarks egeneto“ – Reč postade telo (Jn. 1, 14), i da se kroz to „useli u nas puno blagodati i istine“ (Jn. 1, 14). Ovaploćenjem svojim Logos i Sin Božji, doneo je sobom na zemlju sve božanske tajne i vrline: veru, nadu, ljubav, smirenost, krotost i td., jer kad je Bog iz ljubavi prema svetu dao i „Svoga Jedinorodnog Sina“ (Jn. 3, 6), „kako dakle, da nam s Njim i sve ostalo ne daruje“ (Rim. 8, 32), pita s pravom sveti Apostol Pavle. Sin Božji prima obličje sluge i ponižava Sebe do smrti krsne da bi ljudima darovao život večni, koji je „u poznanju Jedinoga istinitoga Boga, i koji je poslao, Isusa Hrista“ (Jn. 17, 3). Jer, ljudi su do ovaploćenja Boga Logosa živeli u tami laži i neistine, pošto su dobrovoljno kroz greh „pretvorili istinu u laž” te stoga „više poštovali i služili tvari nego Tvorcu“ (Rim. 1, 25).
Tim ljudima „koji zabludeše u svojim mislima” (Rim. 1, 18), trebalo je dakle predati večne Božanske istine. Kako, i na koji način? Ljudski razum izgubio je svako poverenje i pokazao se nesposobnim u pogledu mogućnosti saznanja i primanja večnih istina, da mu se one nisu mogle poveriti. Zato Gospod pronalazi i daruje ljudima novi organ, sposobniji za primanje i usvajanje Njegove božanske nauke – svetu veru. „Za tajne Duha, veli sveti Isak Sirin, koje su iznad saznanja, i koje ne osećaju ni telesna čula ni razumne sile uma, Bog nam je dao veru, kojom doznajemo samo da te tajne postoje… Vera je kapija tajne, i kada čovek prođe kroz kapiju vere, Bog ga uvodi u duhovne tajne i otvara mu u razumu more vere”. Zbog toga Gospod u svojoj oproštajnoj besedi učenicima, pred svoja spasonosna stradanja, pre svega ističe potrebu i značaj vere, govoreći: „Verujte u Boga, i mene verujte“ (Jn. 14, 1).
U toj besedi, koja je jedno od najlepših i najdubljih mesta u Novom Zavetu, Gospod otkriva nadumne tajne o najsuptilnijim pitanjima Neba i zemlje, Boga i čoveka, raja i pakla. A kao početak svemu tome, kao temelj na kome se sve te tajne osnivaju i zasnivaju, stavlja Gospod veru, veru pravu i istinitu, veru koja mrtve vaskrsava i gore premešta. Na toj i takvoj veri Gospod zasniva i utvrđuje međusobnu ljubav svojih učenika (sledbenika), po čemu će „svi poznati da su Njegovi učenici“ (Jn. 13, 34-35), kao i njihovo međusobno jedinstvo „da svi jedno budu“ (Jn. 17, 21), kao što je jedinstvo između Sina i Oca. Ta pak vera, očigledno je, nije vera u „nešto apstraktno i nebulozno”, kao kod raznih mnogobožačkih religija, nego vera u konkretnog Ovaploćenog Boga – Gospoda Isusa Hrista, u Oca Njegovog Nebeskog i u Duha Svetoga. Tu veru On predlaže svim ljudima i traži je od svih onih „koji mu hoće verovati za život večni“.
Još u početku svoga javnog delanja, Gospod jasno ističe svoje geslo prave vere i pravog života, pozivajući ljude „da se pokaju i veruju Evanđelje“ (Mk. 1, 15). Potrebu te vere On bezbroj puta ističe tokom svoga trogodišnjeg rada sa ljudima, pogotovu prilikom isceljivanja bolesnika koji mu prilažahu, pitajući ih: „veruješ li da mogu to učiniti“ (Mt. 9, 28), i otpuštajući ih posle isceljenja sa „idi, vera tvoja spase te“ (Mk. 10, 52).
ISTORIJA CRKVE – BORBA ZA OČUVANJE VERE ISTINITE
Ta pak vera, koja se toliko traži od H r i s t o v i h sledbenika, i bez koje „nije moguće ugoditi Bogu“ (Jevr. 11, 6), jeste vera u Bogočoveka Hrista, a s Njim i kroz Njega vera u sve ono to nam je On otkrio i objavio svojim dolaskom na zemlju, vera u Njegovo Evanđelje. To je vera u apsolutnu i integralnu Istinu koja je oličena i ovaploćena u Gospodu Hristu, jer je Jedini On mogao i smeo reći za sebe: „Ja sam Istina“ (Jn. 14, 6). Do ovaploćenja Apsolutne Istine, čovek se nalazio u vlasti „oca laži“ (Jn. 8, 44), a sada Gospod daje svojim sledbenicima zavet i obećanje. Zavet: „upoznajte Istinu“, i obećanje da će ih „istina osloboditi“ (Jn. 9, 32). U svakome ovom slučaju reč „istina“, nesumnjivo znači bogotkrivenu istinu vere, njen integritet i punoću, koja je predata na čuvanje i propovedanje u amanet Crkvi Hristovoj, koja je stoga bila i ostala „stub i tvrđava istine“ (1. Tim. 3, 15).
Osećajući ziačaj i potrebu poverenog joj blaga, sveta Crkva Pravoslavna uvek se borila i bori za očuvanje neizmenjene i neokrnjene integralne Božanske istine. Zato Pravoslavna Crkva Hristova sve u čitavom Božijem otkrivenju, u celokupnom hrišćanstvu, svodi na večnoživu i životvorenu ličnost Bogočoveka. Otuda, ustvari sva njena borba kroz vekove. Od svetih Apostola, preko Mučenika, Sabora i svetih Otaca, sve do danas i do strašnog Suda, njena istorija nije ništa drugo do borba za očuvanje integralne, neokrnjene bogootkrivene istine, borba za Ličnost Bogočoveka Hrista, svoju jedinu i najvišu vrednost. Jer svi, koji su kroz istoriju Crkve kvarili ili negirali bilo koju bogootkrivenu istinu hrišćanske vere, grešili su se o Gospoda Hrista, kvarili i unakazivali Njegov Božanski lik, ne primajući ga onakvog kakav je očuvan u Jednoj, Pravoj, Vaseljenskoj i Apostolskoj Crkvi. Stoga, iako su se svi Veseljenski Sabori, za koje zna Pravoslavna Crkva, bavili pitanjima pojedinih dogmata, koji su konkretno bili ugroženi od lažnih učitelja, Crkva je ipak kroz sve to branila integritet istine. Jer kvareći jednu istinu, jedan dogmat Crkve, narušava se, celosnost istine, unakarađuje se lik Hristov. Otuda su sve jeresi, protiv kojih se borila Crkva u prošlosti, naročio preko Veseljenskih Sabora, direktio ili indirektno hristološke jeresi.
Počev od Savelija, koji je slivao lica u Svetoj Trojici, pa preko Arija, Makedonija, Nestorija i drugih, sve do ikonoborstva i dalje, sve su to hristološke jeresi, jer su kvarile, na ovaj ili onaj način, integritet otkrivene istine, tj. prečudni Lik Bogočoveka Hrista.
Tako, Crkva kao Telo Hristovo, i jeste „stub i tvrđava istine“ (Tim. 3, 15), koja se vekovima borila, i bori za jedinstvo vere, jedinstvo istine.
A ta vera, koju je Crkva krov vekove tako energičio branila i zalivala krvlju mnogih svojih svetih stradalnika za veru, i jeste temelj i osnov Crkve na kome je ona sazidana. Vera u Gospoda Hrista kao „Sina Boga Živoga“ (Mt. 16, 16) ili bolje reći sama ta istina da je Hristos Sin Boga Živoga, i jeste kamen temeljac na kome je Crkva sazidana i kojoj ni vrata adova neće Odoleti. Jer zaista „temelja drugoga niko ne može postaviti osim onoga koji je postavljen, koji je Isus Hristos“ (Kor. 3, 11), kao što kaže sveti Apostol Pavle.
TAJNA CRKVE
Tajna Crkve kao Bogočovečanskog Tela Hristovog nesumnjivo je tajna nad tajnama ili svetajna Božija, budući da se u njoj sadrže sve ostale tajne Bogootkrivene vere, sav domostroj spasenja, koje je Bog od predvečnih vremena imao u svome planu o čoveku i svetu.
Crkva je poslednji cilj ili namera Volje Božje, radi kojeg je i svet stvoren, i radi kojeg je i Bog postao čovek. Ustvari, Gospod Hristos se i ovaplotio da bi osnovao Crkvu Svoju, koja će se, i u kojoj će se na izvršetku vremena „sve vozglaviti u Hristu što je na nebesima i na zemlji“ (Ef. 1, 10).
Učenje o Crkvi jeste od početka do kraja Božanskog porekla, objavljeno od Isusa Hrista Crkvi preko Njegovih svetih Apostola.
Do ovaploćenja Gospoda Hrista, to je bila „tajna sakrivena u Bogu“ (Ef. 3, 9), koju nikada ne bismo poznali, da nam je nije projavio sam Bog kroz ovaploćenje Gospoda Hrista, to je bila „tajna sakrivena u Bogu“ (Ef. 3, 9), koju nikada ne bismo poznali, da nam je sam Bog kroz ovaploćenje Sina Svoga, nije pokazao „po ugodnosti volje svoje“ (Ef. 1, 9).
Po učenju najvećeg eklisiologa svih vremena, svetog apostola Pavla, koji je svoje Evanđelje primio direktno od Vaskrslog Gospoda Hrista, „Crkva je Telo Hristovo“ (Ef. 1, 23). Taj izraz za Crkvu, nema sumnje, jeste najuzvišeniji, najadekvatniji, najsuštinskiji izraz kako njene prirode, tako i njene svrhe, jer prema rečima poznatog pravoslavnog bogoslova oca Georgija Florovskog taj naziv ukazuje na botočovečansku prirodu Crkve.
Ustrojstvu Tela Crkve, odnosno ostvarenju predvečne zamisli Božje o Crkvi (Ef. 1, 4) kao domostroju ljudskoga spasenja, Gospod je pristupio svojim ovaploćenjem, i završio svojim Vaznesenjem, odnosno silaskom Svetoga Duha na Apostole, što se i uzima kao rođendan Crkve. Drugim rečima, Hristos je svojim bogočovečanskim podvigom iskupljenja roda ljudskog, ustrojio Crkvu svoju i prizvao u nju sve ljude svih vremena i svih naroda. Do njega, iako su svi ljudi proizašli od jednog čoveka, rod ljudski nije sačinjavao jednu celicu, jedno jedinstvo, nego je bio podeljen na Judejce i neznabošce, na one koje su se zvali „po telu obrezanje“ (Ef. 2, 11) i one, koje su po telu bili neznabošci i bili nazvani „neobrezanje“ (Ef. 2, 11), kako veli sveti alostol Pavle. I dok su Judeji imali „zakon i obećanje“, dotle neznabošci su bili bez udela u zavetima obećanja (Ef. 2, 12), jer premda su se i klanjali idolima, ipak su – po rečima svetot Zlatousta, bili bezbožnici, jer idoli ne znače ništa. No i jedni i drugi bili su „po prirodi deca gnjeva“ (Ef. 2, 3) i „mrtvi u gresima“ (Ef. 2, 5), jer „svi sagrešiše i izgubiše slavu Božju“ (Rim. 3, 23). Hristovim pak, delom iskupljenja, koje je postalo osnov i istočnik Crkve i Judeji i neznabošci skupljeni su u „jedno stado“ (Jn. 10, 16), saživljeni su s Hristom, savaskrsnuti s Njim i saposađeni na nebesima u Hristu Isusu (Ef. 2, 15).
Crkva, kao Telo Hristovo, sastavljena je od mnogih udova, koji su međusobno spojeni i ujedinjeni, pre svega i iznad svega, jednom i jedinstvenom verom u Gospoda Hrista kao Glavu Crkve, što pak, znači, verom u integralnu, neokrnjenu bogootkrivenu istinu. Jer svi članovi Crkve ma gde i ma kada živeli, iako kao ličnosti uvek celosni, slobodni, i neprikosnoveni, ispovedajući jednu veru, sačinjavaju Jedno telo Crkve budući tom istom verom sjedinjeni sa Gospodom Isusom i međusobno, i kao takvi koriste sve blagodatne sile Duha Svetoga koje se samo u Crkvi daju kroz svete tajne i svete vrline. Ta vera u Gospoda Hrista, koja se ispoljava u držanju njegovih zapovesti, najtešnje povezuje, kako celu Crkvu, kao Telo Hristovo, sa njim, tako i svakog pojedinca kao člana Crkve, jer je sam Gospod rekao: „Koji drži zapovjesti moje, taj u meni prebiva“ (Jn. 14, 20-21). „On vam pokazuje jedinstvo s Njim, kako veli sveti Zlatoust, u mnogim sravnjenjima. Gledaj: On je Glava. a mi telo. Između glave i tela može li biti bilo kakvog rastojanja? On je temelj, mi građevina; On čokot – mi loze; On je ženik – mi nevesta; On je pastir – mi ovce; On je put – mi putnici; mi smo hram – On obitavalac; On je život – a mi oni koji žive; On je vaskrsenje – mi oni koji vaskrsavaju; On je svetlost – mi oni koji se prosvetljuju. Sve to označava jedinstvo i ne dozvoljava nikakvo razdeljenje, čak ni najmanje.
Centar, dakle, Jedinstva Crkve jeste jedan Hristos, kao jedna Glava Crkve, pošto je Bog Otac „jednu Glavu postavio svima Hrista po telu, i Anđelima i ljudima“ a sila koja ostvaruje to jedinstvo, izvire iz jednog Svetog Duha koji nadahnjuje Crkvu, i bazira se, s jedno strane, na zajedničkoj DOGMATSKOJ VERI ČLANOVA Crkve, a s druge strane, na uzajamnoj ljubavi i zajedičarenju njihovom, posebno u bogosluženju, a osobito u tajnama božanskog Pričešća i Krštenja. To jedinstvo vernih, upravo počinje sa početnom crkvenom tajnom – svetim Krštenjem (koje neminovno pretpostavlja jednu i istu veru sa Crkvom), produžuje se i jača kroz ostale svete Tajne, vrhuni u svetoj Evharistiji, kao i međusobno jedinstvo samih vernih.
Jedinstvo dakle i jedinstvenost Bogočovočanske vere – osnov je očigledno i nesumnjivo: u Bogočovečanskoj veri se sadrže sve Bogočovečanske svete Tajne i svete vrline, koje obavljaju naše ohristovljenje, naše obogočovečenje, naše oboženje, i kroza svo to – naše spasenje. Iz vere, kao iz prvovrline, roje se sve svete vrline i sve svete tajne. Tom verom mi stojimo i večno postojimo u Crkvi Spasovoj. Ona je sva od Crkve i sva u Crkvi. Jedna i jedinstvena od vrha do dna, ta vera je „jedanput dana Svetima“ (Jud. 3). Data je Bogočovekom Gospodom Hristom kroz Njegov Bogočovečanski domostroj spasenja – Crkvu Pravoslavnu. Otuda je u pravu Jovan Karmiris, poznati grčki bogoslov, kada kaže da je „nepostojeće jedinstvo Crkve bez jedinstva dogmatske vere, koja predstavlja siguran temelj njegov i pokazuje da je Crkva jedno zajedničarenje u veri, koja se pojavljuje istovremeno i kao zajednica bogosluženja kome je centar ujedinjujuće sile – Božanska Evharistija“.
VERA – SILA CRKVENOG JEDINSTVA
Iz rečenoga sledi da je upravo vera ta kohezivna sila u Crkvi koja održava i čini mogućim jedinstvo, ne samo između Tela Crkve kao celine i njene Glave Gospoda Hrista, nego i jedinstvo unutar samog tela Crkve, između njenih pojedinih udova. Ako se naruši to jedinstvo vere sa Crkvom, onda prestaje i svako drugo jedinstvo sa njom svojstveno udovima Crkve, pa makar to narušenje vere bilo i minimalno.
Jer svi jeretici, koliko ih je god bilo u istoriji Crkve razlikovahu se od učenja Vaseljenske Crkve samo u pojedinim pitanjima vere, u pojedinim dogmatima, dok su u svemu ostalom verovali kao i Crkva, pa ipak nije moglo biti ni govora o nekom jedinstvu između njih i Crkve.
Ustanovljenjem Crkve kao tela Hristovog, otkriva se tajna svih bića i svih svetova. Tajna i cilj. A to je upravo – sama Crkva i u Njoj božansko svejedinstvo. Iz bitijnog i ontološkog odnosa Glave i Tela očigledno je jedinstvo Crkve, u smislu da je ona Jedna. Jer sa Jednom glavom može biti u životnoj, organskoj, vezi samo jedno Telo. Pošto je Crkva zaista telo Hristovo, jer „On je Glava Tela Crkve“ (Kol. 1, 18), i pošto je Hristos jedan „juče i danas isti i do veka“ (Jevr. 13, 8), i samo jedno telo može da ima, sledi da istinita Crkva Njegova jeste i može biti samo Jedna, neizmenjiva po suštini kroz vekove i kroz narode do svršetka veka. Centar, dakle, jedinstva Crkve jeste jedan Hristos, sila koja ostvaruje njeno jedinstvo jeste jedan Duh Sveti. A idući još dalje, može se slobodno reći da je najdublji uzrok jedinstva Crkve jedinstvo samog u Trojici Boga (Jn. 16, 20-23).
Sveti pak Oci Crkve, koji su kroz vekove bili njena „usta“ sledujući biblijsko – apostolskoj eklisiologiji, odlučno i dosledno uče o mogućnosti i faktičnosti samo jedne Crkve. Oni ne dopuštaju ni pajmanju mogućnost suštinske deobe Crkve ili njenog cepanja. Priznaju samo mogućnost i fakt otpadanja od Crkve, istupanja od Crkve bilo u vidu jeresi ili raskola. Samo po sebi je razumljivo da Crkva, budući da je jedna i jedina od Gospoda Ustanovljena istinska Crkva, koja poseduje i čuva neizmenjivom celokupnu otkrivenu istinu, i sama odsecala od zdravog crkvenog tela i anatemisala one koji se nisu slagali u veri sa njom kao jeretike, a nepokorne u jurodičkom smislu šizmatike. Istovremeno Crkva je dopupštala i tolerisala razlike u nebitnim stvarima, kao recimo u bogosluženju, spoljašnjim oblicima organizacije i juridičkim odstupanjima pomesnih autokefalnih Pravoslavnih Crkava, ali koje nisu zadirale i ne zadiru u suštinu dogmatske vere. Pored svih tih sitnih i običajnih razlika koje karakterišu pojedine autokefalne Crkve, sve su one ipak međusobno povezane sestrinskom ljubavlju, zajedničkom molitvom i bogosluženjem, a posebno jedinstvom u dogmatskoj veri i predanju i u pravoslavnom duhu u celini.
O Crkvi uopšte, a posebno o jedinstvu Crkve, od starih svetih Otaca prvih vekova, nesumnjivo najbolje i najiscrpnije govori sveti Kiprijan Kartaginski. „U pojmu o jedinstvu Crkve, kaže on, tom bitnom i centralnom svojstvu njenom, koji ima osnov za sebe treba razlikovati dve odvojene misli. Crkva je prvo jedna zato što ona pri svoj množini članova i pomesnih Crkava sačinjava jednu nerazrušivu celinu, jednu zajednicu; i druto ona je jedina, ili, bolje reći, jedinstvena zato, što osim nje, nema i ne može biti druge Crkve u kojoj bi bilo moguće spasti se imenom Isusa Hrista. „Može li misliti onaj, pita isti sveti Otac, ko se ne pridržava tog jedinstva Crkve, da on čuva veru? Može li se nadati onaj, ko se protivi i postupa suprotno Crkvi da se on nalazi u Crkvi, kada blaženi apostol Pavle, rasuđujući o tome predmetu i pokazujući tajnu jedinstva, govori: „jedno telo, jedan duh kao što ste i pozvani u jednom nadanju zvanja vašega; jedan Gospod, jedna vera, jedno krštenje, jedan Bog“ (Ef. 4, 4-6).
Tako je Crkva i život u njoj mudra sagrađena od božanskog Neimara, da prebiva u svetu i da vrši preporod ljudi, pretvarajući ih od nečistih u čiste, od grešnih u bezgrešne, od nesvetih u Svete, od smrtnih u besmrtne, od vremenih u večne. Taj čudesni preporod i može se vršiti samo od Crkve i u Crkvi. I ona tu svoju preobražajnu misiju s uspehom obavlja u ovom svetu evo dve hiljade godina, uprkos mnogih nevolja i prepreka, jer njen Osnivač i njena Glava – Gospod Hristos, večito u njoj obitava. Crkva privodi ljude Gospodu Hristu, u jedinstvo sa Njim kroz svete tajne i svete vrline. Cilj njenog postojanja i delanja u svetu je da „svi dostignemo u jedinstvo ver“ e (Ef. 4, 13), a kroz jedinstvo vere u sva ostala savršenstva, dok ne dostignemo svi „u poznanje Sina Božijega, u čoveka savršena u meru rasta visine Hristove“ (Ef. 4, 13).
JEDINSTVO VERE: NE RAZLIKOVATI SE U DOGMATIMA
Po učenju, pak, svetih Otaca, jedinstvo vere znači ne razlikovati se u pogledu dogmata, kao što i poznanje Sina Božijeg znači: ne razlikovati se u shvatanju o Njemu. Tako, po svetom Zlatoustu, „jedinstvo vere, kada smo svi jedno, kada svi podjednako shvatamo taj savez… A kada svi mi podjednako verujemo, to i jeste jedinstvo vere“. A blaženi Teofilakt, razrađujući istu misao, takođe govori da „jedinstvo vere znači: da svi imamo jednu veru, ne razlikujući se po dogmatima, niti imajući međusobne razdore po životu. Istinito je, tvrdi on, jedinstvo vere i poznanje Sina Božijega: kada pravoslavstvujemo u dogmatima i živimo u ljubavi jer je Hristos ljubav”.
I zaista, samo kada smo u jedinstvu u veri možemo biti u jedinstvu u ljubavi, kao i u ostalim evanđelskim vrlinama. Jer kroz veru i iz vere prorastaju i izrastaju sve ostale evanđelske vrline, koje su po svojoj prirodi nedeljive i neodvojive jedna od druge, a koje sve zajedno vode i uzvode čoveka iz blagodati u blagodat i osiguravaju mu život večni. Njihovo je korenje upleteno a grane izmešane. Sve one se izvijaju jedna iz druge i obavijaju jedna oko druge, čineći tako jediistveni zlatni venac ili prsten kome se ne vidi ni početak ni kraj, jer mu je i početak i kraj sakriven u najtajanstvenijim dubinama bića Božijeg, pošto je, po svetom Maksimu Ispovedniku, Bog izvor i uvor svake evanđelske vrline, alfa i omega svega što postoji. Izdvoji li se bilo koja vrlina iz tog nebozemnog lanca, ona brzo gubi svoje obeležje i pretvara se u sebi suprotan porok. Tako, vera izdvojena iz kruga ostalih vrlina: nade, molitve, ljubavi, brzo se pretvara u krivoverje, u sujeverje i u neverje; ljubav izdvojena sama za sebe – pretvara se u sebeljublje i egoizam; a nada opet – u uobraženu samopouzdanost i samodovoljnost, koja je rođena sestra gordosti. Da bi svi bili u organskom i neraskidivom jedinstvu, i da bi svi mi bili sjedinjeni u svim božanskim savršenstvima, a pre svega u ljubavi, koja je po rečima blaženog Pavla „sveza savršenstva”, moramo najpre biti sjedinjeni u jednoj veri jedine Hristove Crkve, postati jednomišljenici u istini, u dogmatima.
PRAVA LJUBAV BEZ PRAVE VERE NE POSTOJI
O neodvojenosti i međusobnoj zavisnosti svih hrišćanskih vrlina, božanski mudro uči sveti Maksim Ispovednik, govoreći da „prava božanska ljubav rađa se od bestrašća, bestrašće od nade na Boga, nada – od trpljenja i dugotrpljenja. Ova poslednja sadrži se u uzdržanju, uzdržanje dolazi od straha Božijeg, a strah – od vere u Gospoda. Jer onaj koji veruje u Gospoda, produžuje on, boji se kazne; onaj koji se boji kazne – uzdržava se od strasti; koji se uzdržava od strasti – trpeljivo podnosi nevolje. Trpeljiv u nevoljama – stiče nadu na Boga. Nada na Boga dreši um od svakog zemaljskog pristrašća. Odrešen od ovoga um – zadobija ljubav prema Bogu“. Prema tome, božanska ljubav kod čoveka javlja se od vere u Boga. Vera je prva i osnovna vrlina, na kojoj se kao na temelju utvrđuju sve ostale vrline. No isto tako, vera zavisi od svih ostalih vrlina kao i one od nje. Tako, iz vere izrasta ljubav kao što iz ljubavi buja vera, jer samo jedna kroz drugu raste i usavršava se. Posvedočeno je evanđelsko iskustvo: Hristos se verom useljuje u čoveka, a čovek se ljubavlju ukorenjuje u Hristu (sr. Ef. 3, 17). Otuda prava ljubav može poticati samo od „prave i nelicemerne vere“ (V. 1. Tim. 1, 5), kako kaže sveti apostol Pavle. Jer vera nam otkriva šta je pravo, a od iskrene vere rađa se ljubav, zato što onaj ko pravo veruje u Boga, nikad se neće saglasiti da se udalji od ljubavi, veli sv. Zlatoust. A ljubav, pak, koja je zasnovana ne na istinskoj veri i koja ne izvire iz jedinstva vere, začas se pretvara u mržnju, jer je to ljubav po čoveku a ne po Bogu. I ne samo ljubav, nego i svaka druga tajna jeste tajna vere, i svaka sveta vrlina – vrlina vere. Vera je duša i koren i osnov svake od njih, a one su telo njeno, potvrda njena. Bez njih, vera bi bila mrtva (Jak. 2, 17), bez vere – njih ne bi bilo, jer je rečeno da „vera kroz ljubav radi“ (Gal. 5, 6). Vera ne samo da ljubavlju radi, nego i ljubavlju živi, ljubavlju postoji. Kao što opet ljubav sva izvire iz vere, koja je povezuje sa Bogom, izvorom večne, i besmrtne, i bezgranične ljubavi, jer „Bog je ljubav“ (1. Jn. 4, 16). A po rečima zlatoustog blagovesnika, „nema nikakve koristi od ljubavi bez vere, šta više, ljubav bez vere ne može ni postojati“.
U podvigu vere i ljubavi čovek nikada nije sam, već uvek u zajednici „sa svima Svetima“ (Ef. 3, 18). To je još jedna sveradosna blagovest Crkve, jer vera i ljubav privode Gospodu Hristu i onima koji su u Njemu – svetim podvižnicima vere i ljubavi, i sjedinjuju sa Gospodom Hristom i „sa svima Svetima“. Drugim rečima, vera i ljubav ujedinjuju čoveka sa svima bićima i svima tvarima koja se nalaze u Bogočovečanskom Telu Hristovom – Crkvi. Jedino se tako postaje Hristov i domaći Bogu ako se živi zajedno sa Svima Svetima, sa njima veruje, misli i oseća zajednički, saborno sa Apostolima, Prorocima i ostalim Svetiteljima Božjim. Zato sveti apostol Pavle i savetuje, govoreći: „Molim Vas, braćo, da svi jedno mislite u Hristu Isusu“ (1. Kor. 1, 10). A sveti Ignjatije Bogonosac, u istom duhu piše Filadelfijcima: „jedinstvo volite, deobu izbegavajte“.
VERA PRETHODI LJUBAVI
Zbog takvog sotiriološkog značaja istinske i bogootkrivene vere u Bogočoveka Hrista, Crkva se trudila i trudi se da tu veru očuva neokrnjenu i celosnu, jer ona samo kao integralna i čista vera ima spasonosno značenje, i samo integralna i čista istina može nas osloboditi. Zato Crkva nikada i ništa nije predpostavljala pravoj veri, pa čak ni ljubav, jer naučena od Duha Istine koji u njoj obitava, zna da bez prave vere ne može biti ni prave ljubavi, i da bez jedinstva u veri ne može biti jedinstva ni u ljubavi, niti u bilo kojoj svetoj tajni Crkve. Crkva zna da je ljubav plod na drvetu svih hrišćanskih vrlina, kome je koren vera. Ona je kruna, a ne temelj hrišćanskog jedinstva. Očigledno je dakle, da takozvani Ekumenistički pokret danas, pošao je i ide pogrešnim smerom, stavljajući u prvi plan „jedinstvo u ljubavi“ pri svoj raznolikosti i šarenilu između „crkava“ članica toga pokreta u pitanjima vere. Šta više, pitanje razlika u veri ili sjedinjenja u veri vešto se zaobilaze i izbegavaju pri svim ekumenskim susretima i na svim nivoima. A sve u ime „neke“ ljubavi i tobože međusobnog zbližavanja i upoznavanja, kao da će to samo po sebi dovesti do prevazilaženja postojećih razlika u pitanjima vere i potpunog sjedinjenja. No baš ta činjenica da se pitanja vere izbegavaju, najbolje potvrđuje i ilustruje neiskrenost i obostrano licemerje u tim susretima što bi trebalo da posluži, ne postizanju istinskog jedinstva u jednoj i istinskoj veri u Crkvi kojoj je Glava Hristos, nego postizanju nekih drugostepenih, privremenih i prizemnih sebičnih ciljeva i interesa.
Sveti apostol Pavle koji je sagorevao od ljubavi prema svakoj duši, i koji je umirao svaki dan za one koji su mu povereni, kad su u pitanju Aleksandar i Imenej, koji učiše drukčije i kvariše istine vere, odbacuje ih od sebe i od Crkve. I ne samo to nego on proklinje i Anđela s neba, pa i samoga sebe ako bude drukčije učio od onog Evanđelja koje je objavio (Galatima) ne po čoveku, nego po otkrivenju Gospoda Hrista (sr. Gal. 1, 7-12). A apostol, pak, ljubavi, sveti Jovan Bogoslov, ima teške reči za one koji drukčije uče (jeretike), pa čak, savetuje svojima (tj. vernima) da se ne pitaju s njima i da ih u kuću ne primaju (2. Jn. 10; sr. Rim. 16, 17-18). Jer kakva mira i jedinstva, makar i u ime ljubavi, može biti sa onima koje i sam Gospod Hristos i sveti Alostoli nazivaju vukovima, lažnim prorocima i lažnim Hristosima, slugama sataninim, decom đavoljom, antihristima? Jer, „kakvu zajednicu ima svetlost sa tamom? Kako li se slaže Hristos sa Velijarom? ili kakav deo ima verni sa nevernikom? ili kako se podudara Crkva Božja s idolima?“ (2. Kor. 6, 14-16). Pa ipak, ko bi mogao i imao pravo i u ime čega, da ove najveće podvižnike ljubavi okrivljuje za nemanje ljubavi? Po svetom Zlatoustu, (a to je Hristovski i Evanđelski metod), Crkva mrzi greh, jeres, a ne grešnika, jeretika, nego se moli za njih kao za zabludele da ih Gospod povrati u jedinstvo vere i tajinskog zajedništva, čime i pokazuje ljubav prema njima. Na taj način iskazana ljubav (a ne u neiskrenom ljubakanju i dodvoravanju po ekumenskim sastancima) i jeste jedina prava ljubav, jer, kako je često govorio o. Justin Popović, prava ljubav je samo ona koja ljubljenome daruje, osigurava besmrtnost i život večni. Otuda, najveću ljubav pokazujemo prema nekome, kada ga unesemo u svoje molitve. To i apostol Pavle često upotrebljava kao dokaz svoje ljubavi prema onima kojima piše svoje poslacice, kada kaže: „Zahvaljujem se Bogu i Ocu Gospoda našega Isusa Hrista, moleći se svagda za vas“ (Kol. 1, 3; sr. Flb. 1, 3-4). Pa i ako Crkva pokazuje ljubav i prema onima koji odstupiše od nje, moleći se za njih, poput svetog Apostola, to još ne znači niti može značiti da su oni u jedinstvu sa Crkvom, dok god se ne povrate u jedinstvo vere sa njom, a time i kroz to u – u jedinstvo u svim ostalim svetim tajnama i vrlinama. Jer jedinstvo u ljubavi moguće je samo kroz jedinstvo u veri – istini, jednomisliju, za koje se Pravoslavna Crkva uvek moli pred ispovedanje vere na Svetoj Liturgiji, govoreći: „Ljubimo jedni drute da bi smo jednomisleno ispovedali!“ Šta da ispovedamo u Jednomisliju? Ono što sadrži Simvol vere, što pak znači sve istine otkrivene Gospodom u Crkvi i kroz Crkvu. To nam pokazuje i odgovor naroda na navedenu prozbu: „Oca i Sina i Svetoga Duha, Trojicu jednosuštnu i nerazdeljivu“. A poznato je da su sve istine Simvola, i sva naša vera Pravoslavna tu sadržana nije ništa drugo do razčlanjenja i razjašnjenja dogme o Svetoj Trojici. Isto tako, i na kraju Svete Liturgije, sveta Crkva poziva svoja jednoverna čeda najtešnjem sjedinjenju sa Gospodom Hristom u svetoj tajni Pričešća, uzvikujući: „Sa strahom Božijim, verom i ljubavlju pristupite!“ I ovde „vera“ prethodi „ljubavi“, a ceo ovaj poziv znači da oni koji nisu sa Crkvom u jednoj veri, ne mogu pristupiti svetoj Čaši.
Samo je jedinstvo u istinama vere, u dogmatima, omogućilo da kod prvih hrišćana bude „jedno srce i jedna duša, te niko ne govoraše za svoje imanje da je njegovo, nego im sve beše zajedničko“ (D. A. 4, 32). U takvom jedinstvu ostvarena je u najvećoj meri i delatna ljubav jednih prema drugima, te „ni jedan među njima ne beše siromašan, niti oskudijevaše u čemu, jer se davaše svakome kao što to trebaše“ (D. A. 4, 34-35). Takav način služenja Bogu i bližnjima „u veri koja kroz ljubav radi“ (Gal. 5, 6) i jeste najsavršeniji oblik bogopoštovanja. Po svetom Kirilu jerusalimskom „način bogopoštovanja sastoji se iz ovo dvoje: iz dogmata vere i dobrih dela. I nit su dogmati bez dobrih dela ugodni Bogu, niti Bog prima dela ako nisu osnovana na dogmatima vere. A po svetom Jovanu Damaskinu: „Onaj koji ne veruje saglasno sa Predanjem Vaseljenske Crkve, ili ko kroz sramna dela ima zajednicu sa đavolom, taj je nevernik“.
Vladika Artemije (1935-2020)
Časopis „Sveti Knez Lazar“, godina 2009, broj 1-2 (65-66), str. 23-36
Izvor: Eparhija raško prizrenska u egzilu
