Veličanstvena pobeda vojske Republike Srpske
BITKA ZA ODBRANU VIŠEGRADA – VELIČANSTVENA POBEDA VOJSKE REPUBLIKE SRPSKE
U oktobru 1992. odigrao se jedan od veoma značajnih događaja iz novije srpske istorije kojem, nažalost, svih ovih godina nije bilo posvećeno dovoljno pažnje. Reč je o herojskoj odbrani Višegrada kada su stanovnici ovog gradića na Drini kao pripadnici Višegradske brigade Vojske Republike Srpske, junački odbili napad bošnjačkih-muslimanskih snaga i tako odbranili svoja ognjišta i živote velikog broja civila. Ovo je priča o patriotizmu, humanosti i požrtvovanosti – o borbi jednog naroda za slobodu, o viteštvu, hrabrosti, snažnoj veri i duhu naših ljudi koji ni u najtežim trenucima nisu poklekli već su odlučno stali pred mnogo nadmoćnijeg neprijatelja, spremni da za svoju otadžbinu i svoj narod polože ono najvrednije – svoje živote! Dani su to kada se kod Višegrađana mešaju različita osećanja: radost zbog odbranjenog grada i sačuvanih života civila, ponos zbog časne borbe i ostvarene pobede ali i tuga za svim onim izgubljenim životima naših boraca i civila koji postradaše na svom kućnom pragu samo zato što su pripadali srpskom narodu i ispovedali pravoslavnu veru.
Podaci boračkih udruženja govore kako je preko tri hiljade dobro naoružanih muslimanskih (bošnjačkih) vojnika – pripadnika tzv. Armije BiH iz Goražda izvršilo organizovani napad na srpska sela Gornja i Donja Lijeska sa glavnim ciljem da dođu do Višegrada i stave grad pod svoju kontrolu. Ova bitka koja se odigrala u periodu od 23. do 29. oktobra 1992. godine, nesumnjivo predstavlja značajan istorijski momenat tokom Odbrambeno-otadžbinskog rata koji je preokrenuo dotadašnji tok stvari.
Treba podsetiti da su brojna srpska sela i zaseoci bili meta napada bošnjačke armije još tokom proleća i leta 1992. godine a najžešće je ipak bilo u oktobru iste godine kada je zabeležen i možda i najveći broj žrtava. Najpre je 4.10.1992. razoreno srpsko selo Faljenovići gde je počinjen zločin nad srpskim civilima (ženama i starim osobama, članovima porodice Vuković) a nekoliko dana kasnije napadnuta su i sela Granje, Ćaćice prilikom čega je zarobljeno i lišeno života dvadeset i osmoro Srba, što branilaca, što civila ali i članova medicinskog osoblja. Na red su tako došla i srpska sela Gornja i Donja Lijeska kao i sam grad Višegrad. Oktobarskom bitkom zaustavljena je ofanziva tzv. Armije BiH i faktički uspostavljen mir na ovom području. Istine radi, nasrtaja na višegradsku opštinu bilo je i kasnije ali svi ti napadi nisu bili ni sličnog intenziteta poput navedenog.
Pobeda ostvarena tih oktobarskih dana obeležava se kao Dan odbrane Višegrada a svake godine stanovnici grada na Drini i Rzavu, baš kao i brojni Srbi iz drugih krajeva Podrinja dolaze u Lijesku kako bi odali poštu hrabrim borcima i prisetili se ove veličanstvene pobede. Iz godine u godinu sve veći broj mladih Višegrađana prisustvuje obeležavanju Dana odbrane gde imaju priliku iz prve ruke da čuju i saznaju sve detalje o borbi i nadljudskom herojstvu koje su njihovi očevi i preci tih dana pokazali.
ŠTA SE DESILO U OKTOBRU 1992. GODINE?
U osvit oktobarske zore iznenada je napadnuto više srpskih sela u višegradskoj opštini. Jake detonacije i povici napadača iz sna su probudili meštane Donje i Gornje Lijeske, sela gde su prema popisu iz 1991. živeli samo Srbi. Ova mesta bila su prepuna civila koji u prvi mah nisu ni bili svesni šta se zbiva. Hrabri srpski borci nisu razmišljali ni trena već su istog momenta stali pred neprijatelja vodeći se samo jednom mišlju – kako da sačuvaju živote najmilijih. Na sebe u tim trenucima nisu mislili a vodeći se moralnim načelima i pravednim ciljevima uspeli su da odbiju dalji prodor bošnjačke vojske i napad na grad. Višegrad je tada bio pun civila koji su izbegli iz prethodno popaljenih srpskih sela iz ove opštine ali i iz Goražda i drugih mesta pod kontrolom bošnjačkih snaga odakle su Srbi masovno progonjeni. Od jutra do mraka odjekivali su meci i granate, a srpsko civilno stanovništvo skriveno u podrumima i skloništima sa nestrpljenjem je i u atmosferi izraženog straha i neizvesnosti iščekivalo svoju dalju sudbinu.
Tada su meštani snagom svoje volje i zahvaljujući čeličnoj snazi i borbenosti junački odbranili svoje kuće, svoja ognjišta, svoje porodice – civile i nejač od pripadnika muslimanskih postrojbi koji su prešli kilometre i kilometre iz dalekog Goražda ne bi li došli na tuđi kućni prag.
Za Višegradske Srbe ovi datumi imaju veliki značaj i mnogi te dane doslovno proslavljaju kao „drugo rođenje“ upravo zato što su tada sačuvani životi onih najranjivijih kategorija. Pripadnici Vojske Republike Srpske ostvarili su tih prohladnih jesenjih dana, uprkos užasno teškim vremenskim uslovima i moćnom neprijatelju, veliku pobedu o kojoj se i danas govori. Sreća i osmesi na licima običnih građana, civila i dece bili su glavni pokazatelj borcima tj. meštanima srpskih sela da su uspeli u svojim namerama i učinili ispravnu stvar, jedinu izvodljivu u tim teškim ratnim trenucima.
Iako malobrojni srpski borci su ipak uz dobru logistiku, taktiku i organizaciju, a nadasve ličnu rešenost i volju, uspeli da odbiju napad neprijateljskih snaga i spasu od sela ono što moglo spasiti. Borci Višegradske brigade VRS izvršili su svoje borbene zadatke na besprekoran i profesionalan način bez ijedne mrlje što će godinama kasnije priznati čak i neki bošnjački borci uz napomenu da je to bila prava vojnička pobeda srpske vojske.
Sa druge strane, pojedini pripadnici bošnjačke vojske uspeli su da uđu u selo Donja Lijeska i počine zločine nad srpskim civilima. Prema podacima udruženja žrtava, tada je stradalo četvoro civila i sedmoro boraca VRS. Milja Tanasković teže je ranjena tog 29. oktobra 1992. godine. Uspela je ova hrabra žena da preživi ranjavanje ali su joj pred očima muslimanski borci ubili troje dece – Radeta (32), Vladana (27) i ćerku Vladanku koja je imala samo šesnaest ipo godina. Svo troje lišeni su života na svom kućnom pragu, u svome selu. Nisu oni stradali ni na tenkovima ni u rovovima, već kao civili i nedužne žrtve rata. Za ovaj zločin još uvek niko nije odgovarao!
NE BLEDI SEĆANJE NA ŽRTVU HRABRIH BORACA
Dan odbrane grada svake godine obeležava se obilaskom ratnih položaja na Gornjoj i Donjoj Lijesci, gde su vođene najžešće borbe a potom se kod centralnog spomenika kod Hrama Svetog Save na Gornjoj Lijesci služi parastos i polaže cveće. Na mermernoj spomen ploči uklesana su imena četrdeset i četvoro meštana, civila i boraca – žena, mušakaraca, dece, starih osoba koji izgubiše živote na ovom području.
Prisećajući se ovog događaja tadašnji komandant Druge podrinjske brigade VRS Luka Dragičević svojevremeno je istakao: “Ovo je značajan dan za Višegrad koji je zahvaljujući odlučnosti i hrabrosti srpskih boraca branjen i odbranjen. U toj borbi poginulo je šest oficira tzv. Armije BiH. Oni su najbolje borce iz svih brigada odabrali i sa tim jedinicama su napali naše dvije čete, odnosno kompletnu liniju od lijeve obale Drine do Kočarima, Donje i Gore Lijeske. Borbe su bile na život i smrt u njoj smo mi izašli kao pobjednici. To se vidi i po poginulim na strani višegradskih četa bilo je sedam stradalih boraca , tog dana i jednomjesečne ofanzive, dok je neprijatelj imao deset puta više gubitaka od nas. Za tih šest dana poginulo je sedam naših boraca i četiri civilne žrtve. Oni su imali znatno veće gubitke, ali je najinteresantnije bilo to što su na bojištu ostavili komandante, a nismo našli nijednog borca„. On je rekao da je njihov poraz bio toliko jak zbog gubitka komandanata da se nisu nikada više oporavili niti su ikada više sa istom žestinom napadali na položaje višegradske brigade. „To je bila prekretnica u proteklom ratu što se tiče odbrane Višegrada i njihovih napada na našu brigadu„, rekao je ovaj proslavljeni junak.
Učesnik u herojskoj bici bio je i Milan Komad, demobilisani borac Vojske Republike Srpske koji se odmah, još prvih dana po izbijanju rata u BiH aktivno uključio u odbranu svoje otadžbine. On je svojevremeno izneo svoje viđenje o odbrani Višegrada: „Ključan momenat se desio od 23. do 29. oktobra 1992. godine kada su pripadnici Armije BiH uz dobro planiranu akciju rešili da zauzmu lijevu obalu Drine. Pravac napada je bio preko Zaglavka između teritorije Višegrada i Rogatice. Uz sve naše napore, oni su ipak uspjeli da razbiju četu i ostao im je nebranjen prostor oko lijeve obale Drine, sve do Višegrada. Mi smo tada odigrali ključnu ulogu jer smo bili stalno u pripravnosti, i uspjeli smo uz prevelike napore da se probijemo do Donje Lijeske i zaustavimo njihovu ofanzivu, odnosno, njihov napad. Mora se reći da je u tom momentu bila ključna podrška naše artiljerije a možda i najvažniji dio je bio što smo mi uspjeli pre njih da dođemo do komande bataljona u školi u Donjoj Lijesci. Najteže je bilo što je na udaljenosti od 200 metara broving već bio u njihovim rukama i oni su već otvarali vatru po nama. Mi smo uspjeli tu tačku da neutrališemo i uz pomoć artiljerije smo uspjeli da razbijemo njihovu operativnu komandu i tu je bio kraj njihove akcije.“ Ovaj junak istakao je kako je napad trajao čitav dan, od ranih jutarnjih sati pa sve do kasno u noć. „Nas je u četi tada bilo 86 koji su to jutro krenuli da pomognu svojim saborcima u Lijesci. Oni su imali svoje tenkove i pokrivali su vatrom čitavu komunikaciju i nije bilo moguće nikakvim borbenim vozilom niti bilo kako doći do komande bataljona, osim kroz šumu se direktno probijati do njih. Imali su i snajpere i ostalo naoružanje….u to doba niko od nas nije razmišljao šta će se desiti, bitno je bilo zaštititi grad koji se morao po svaku cijenu odbraniti jer tamo su nam ostala djeca, očevi, majke i nejač, sve ostalo. Ono što se moramo sjetiti jeste da osim što su razbili dvije čete a to je ipak bila vojska koja se mogla snaći, oni su u svom pohodu napali na stanovništvo Donje i Gornje Lijeske…tamo je bilo dosta starog stanovništva, bilo je čak i djece. Nije ih bilo briga, malo se ko uspio izvući živ na koga su oni naišli. Sve su popalili, iza njih je ostalo zgarište…“ – rekao je u svojoj ispovesti ovaj hrabri srpski vitez.
Demobilisani borac Boško Đurić ispričao je da je grupa boraca u rovu na Gornjoj Lijesci bila iznenađena kad je primetila nekoliko nepoznatih vojnika: “Pitali smo ih ko su a oni su otvorili vatru na nas. Neutralisali smo ih troimblonima dok nam nije stiglo pojačanje“, prisetio se Đurić.
Meštanin Gojko Trifković ispričao je u jednoj izjavi da je broving neprestano tukao po njegovoj kući i dvorištu. Ovaj čovek bio je prinuđen da brani svoj dom i svoju porodicu od neprijatelja koji je bez milosti kosio sve pred sobom: “Pucao sam iz kalašnjikova kroz prozor dok mi je žena punila okvire. Sve bi bilo džaba da rov nije pogođen iz topa naše samohotke koja se nalazila u blizini zgrade zadužnog doma“, ispričao je Trifković.
Starešina Interventne čete Obrad Poluga upoznao je javnost da je 29. oktobra 1992. godine između 10.00 i 11.00 časova krenuo opšti napad na potezu Okolišta, Gornja i Donja Lijeska i Kočarim, te da su neprijateljske snage presekle komunikaciju između Donje Lijske i Okolišta i zauzeli jedan deo položaja na Donjoj Lijesci: „Na poziv komandanta brigade interventna četa je brzom reakcijom izašla na teren i zauzeli smo položaj koji su neprijateljske snage držale i ostavili jedan broj vojnika da drže te linije. Nakon pola sata uspjeli smo da vratimo i ostale položaje i da vratimo dio tehnike koji su bili preuzeli. Intenzitet borbi je stao u večernjim satima i narednih dana mi smo održali komplet liniju, a oni su se povukli u svoje početne položaje prema Međeđi„, istakao je Poluga.
Predsednik Skupštine Boračke organizacije Višegrad Aleksandar Savić ukazao je na činjenicu da je za odbranu grada veoma važan period od 25. do 29. oktobra.
„Hvala braniocima kojih se danas sjećamo i svim borcima koji su učestvovali u odbrani grada. Nažalost, danas nas nema mnogo, jer je Višegrad uvijek na meti sudskih vlasti BiH“, istakao je Savić. On se u svom obraćanju prisetio i bake Milje Tanasković koja je izgubila troje dece kao i porodice Marković koja je takođe izgubila tri člana. Borac i aktivni učesnik odbrane Predrag Mirković istakao je: „Oni su tih dana pokušavali da se probiju do Višegrada i kada nisu uspjeli sišli su na Donju Lijesku i napali sa bočne strane. Ponovo nisu uspjeli, imali smo i mi žrtava ali oni su imali velike gubitke. Ovo su bili presudni dani za odbranu grada“, istakao je Mirković.
Jedan od komandira Mile Perić podsetio je na hrabrost boraca Višegradske brigade koji su uprkos teškim uslovima i svim poteškoćama osujetili planove bošnjačkih snaga da ovladaju levom obalom Drine. Perić je izrazio zahvalnost svima koji su dali svoj doprinos i pozvao mlađe generacije da čuvaju uspomenu i neguju sećanje na ove slavne dane.
Načelnik opštine Višegrad Mladen Đurević istakao je da se na ovom području odigrala odlučujuća bitka koja je bila važna za odbranu Višegrada.
„Danas se prisjećamo svih koji su svoje živote dali za stvaranje Republike Srpske i odbranu Višegrada. Ovo je važan datum koji se mora obilježavati i ovo je prilika da apelujem na sve ljude iz naše opštine da se pridruže, da budemo brojniji i da se prenosi sa generacije na generaciju i da nikad ne padne u zaborav“, istakao je Đurević.
Rat u Višegradu započeo je još u januaru 1992. kada je „pala“ prva srpska žrtva a reč je domaćinu Ranku, penzioneru, koji je ubijen u svojoj porodičnoj kući od strane komšije muslimana i to dok je proslavljao krsnu slavu. Zločin je počinjen pre zvaničnog početka rata u BiH a stradanje našeg naroda nastavljeno je tokom proleća i leta iste godine i trajalo je sve do kraja 1995. godine.
Mnoga sela i zaseoci spaljeni su tokom napada muslimanske armije. Neka su zauvek zbrisana sa mape i više ne postoje. Tokom tih oružanih napada živote je izgubilo stotine Višegrađana, među kojima i mnogi civili – žene, deca i stari. Kao najtužniji datum u sećanjima stanovnika ovog kraja ostao je upamćen 1. avgust 1992. kada je spaljeno srpsko selo Jelašci gde je život izgubilo mnogo civila, među njima i petočlana porodica Jeličić, od čega dvoje dece starosti od osam i deset godina.
Višegrad danas predstavlja jedno od najposećenijih mesta u Republici Srpskoj i glavni turistički centar koji svake godine poseti sve veći broj ljudi kako iz regiona, tako i iz čitavog sveta sa ciljem da se upoznaju sa svim lepotama i znamenitostima koje ovo mesto pruža. Oživelo je ovo mesto i doslovno niklo iz pepela upravo zahvaljujući snažnoj volji samih meštana. U svoje okrilje opština je primila hiljade progonjenih Srba iz različitih delova Bosne i Hercegovine, najviše iz Goražda i Konjica. Zasijao je Višegrad nekim novim sjajem a uspomenu na hrabre borce i istinske heroje i danas ponosno čuva i neguje.
Svaka nevina žrtva na bilo kojoj strani vredna je poštovanja i upravo zato svi moramo raditi na tome da se ovakvi tragični događaji više nikada i nikome ne ponove. Mir nema alternativu i zadatak svih mora i treba biti rad na unapređenju života građana, na prosperitetu društva, te uspostavljanje suživota između svih zajednica koje žive u Višegradu što podrazumeva izgradnju međusobnog poverenja. Hrabri borci stvorili su Republiku Srpsku a mlađim generacijama u amanet su ostavili da je čuvaju, brane i neprestano doprinose njenom razvitku.
Autor: Igor Mitić – Beograd
