Rat građanski, verski ili kakav treći
Pošto je pre tridesetak godina načuo da se „nešto“ dešava u Srbskoj Krajini, ovaj potpisnik usudio se da, nevešto, nestručno – a i kako bi drukčije, neka svoja zapažanja stavi na papir.
Pošao je od uverenja, možda naivnog, da je brozovska Hrvatska – dok su se Srbi u Srbiji tokom 1990. godine, u uslovima nagoveštenog višestranačja bavili formiranjem bezbrojnih političkih stranaka i neizbežnim stranačkim zađevicama –, svoju pobedničku Hrvatsku demokratsku zajednicu (HDZ), više pokret nego političku stranku, „uposlila“ da pristupi naoružavanju svoga članstva i svih koji su prihvatili njenu platformu. Pobedničko oduševljenje HDZ bilo je praćeno žestokim progonima srbskog naroda u Hrvatskoj, pre svega srbskih intelektualaca, istaknutih privrednika, pravoslavnog sveštenstva i srbskih političkih prvaka, a izrazito antisrbska orijentacija ne samo njenoga članstva našla je svog izraza i u novom hrvatskom Ustavu usvojenom 22. decembra 1990. godine:
– srbski narod izgubio je status konstitutivnog naroda hrvatske države i pretvoren je u nacionalnu manjinu;
– oduzeto je pravo srbskom narodu u Hrvatskoj da se u zvaničnoj upotrebi koristi srbskim jezikom i srbskim nacionalnim pismom (ćirilicom);
– stvoren je ustavni osnov da se, mimo odredbe o jednakosti svih građana, srbski narod primora na davanje izjava o lojalnosti hrvatskoj državi.
Novonastale (ne)prilike nagnale su većinu tamošnjih Srba da se počnu okretati sebi, što je Srbe iz Krajine uvelo u civilizacijska bespuća i nametnut im je rat. Taj rat, započet sredinom avgusta 1990, izrastao je u Rat za krajišku nezavisnost. U zemlji u kojoj je učitelj bio „nastavnik razredne nastave“, a akademik „radnik koji je udružio rad u Akademiji nauka i umetnosti“, možda je shvatljivo što se Rat za krajišku nezavisnost zove „oružani sukob“, ili „rat 1990. i 1991“ (kasnije će mu se dodati i 1992, a neće umaći ni još koja), ili „besmisleni rat“, ili „srpsko-hrvatski rat“, ili „građanski rat“, ili nekako drukčije.
„Besmisleni rat“
Biće, ipak, da se u onovremenoj javnosti, jugoslovenskoj i srbskoj, najčešće čuo izraz „besmisleni rat“. Izgovarali su ga ljudi iz nauke, iz politike, iz javnog života, ljudi najrazličitije političke orijentacije. Posledice toga rata iskusilo je, može biti, i čitavih milion i po Srba: neki izgonom, neki u rovu i na položaju, jedan neodređen broj neljudskim poniženjima, a mnogi svojim životom. Velik broj mladih ljudi, i ne samo izvan Srbije, ostavio je na ratištu deo sebe. Mnogi iz Srbije i Crne Gore stali su uz svoju unesrećenu braću sa zapadne strane pružajući im utočište, šaljući materijalnu pomoć i iskazujući moralnu potporu, a ne mali broj njih zaputio se da za spas Srbstva založi i svoju glavu.
Po nesreći, Srbija nisu bili samo oni, Srbija su bili i oni koji su zarad svoga komoditeta i nazovidemokratije – uistinu: fašikratije, požurili da pod krvnički nož ili malj poture glave svoje braće zatečene pred lavinom zapadne civilizacije oličene u rimokatoličkom krstaštvu i novom svetskom poretku. Taj deo Srbije, u najmanju ruku, proizvod je poluvekovne agresije na srbsku istorijsku svest. Srbi iz toga dela Srbije prihvatili su tezu da je verska komponenta u čoveku relikt prošlosti i posledica vekovne i već genetski usađene zaslepljenosti, odrekli se pravoslavlja, a zaboravili su da je čovek, pre no što je bio podvrgnut školskoj manipulaciji i stavljen u zavisnost nekoj ekonomskoj ili političkoj grupaciji, bio isključivo duhovno biće; zaboravili su na pripadnost sopstvenom nacionalnom entitetu, a prihvatili su podvalu da je dvomilionska žrtva u hrvatskom ustaškom pogromu od aprila 1941. do aprila 1945. godine bio način da se uplovi u vode navodnoga bratstva i jedinstva; prihvatili su besmislicu o, recimo, Beogradu kao sponi kojekakvih svetskih kultura i civilizacija, Beogradu kao sredini predodređenoj da svojom „kosmopolitskom i demokratskom orijentacijom“ uvede Srbe u nekakav evropski dvadeset prvi vek, a nisu zapazili da je i to bio jedan od pokušaja da se srbski istočnici ljudske civilizacije do kraja zaruše.
No, da se vratimo onoj maločas pomenutoj zapadnoj civilizaciji utemeljenoj na germanskoj školi koja, već podrug veka, intenzivno radi na potiskivanju i brisanju svih srbskih tragova u ljudskoj civilizaciji. Najveće „školske“ uspehe u tome ona je, nažalost, postigla zahvaljujući najviše podaničkom mentalitetu srbskih naučenjaka školovanih po nemačkim, austrijskim i ugarskim školskim centrima. Što je danas stanje još poraznije, najzaslužniji su, svakako, sledbenici onda naučenoga. Izvorna srbska škola odbačena je i izbrisana, kao dekretom, te otud, Srbi su došli na Balkan (koji se tada nije tako ni zvao) u šestom ili sedmom veku, a srbski koreni iz Vinče od pre više hiljada godina i mnogi zapisi o srbskoj starini i srbskom prostiranju – sakriveni su. Bilo je to isključivo u interesu Nemaca koji su sistematski, na duge staze, pripremali teren za svoj budući pohod ka Istoku (Drang nach Osten), po istom principu po kojem su hrvatski štokavci ili bosanski muslimani najstravičnijim zločinima nad Srbima, zločinima usmerenim na potpuno zatiranje Srbstva, već treći put u 20. veku pokušali da izbrišu sve tragove o svom srbskom (pravoslavnom!) poreklu. Svi oni vrlo su se trudili da, u novim uslovima, preko srbskih žrtava, podupru Nemce, svoje zaštitnike, ne bi li ostvarili naknadnu pobedu u dvama svetskim ratovima.
Prepreka svemu tome, i poslednji napor da se očuva biološki opstanak srbskoga nacionalnog i duhovnog bića, bio je Rat za krajišku nezavisnost i, kasnije, Rat za Republiku Srbsku. A u onom nesrbskom delu Srbije rodio se monstrum nazvan „besmisleni rat“; uvreda za sve koji su tokom tih dvaju ratova ustali u odbranu života svojih bližnjih, u zaštitu svojih pradedovskih ognjišta na Svetoj Srbskoj Zemlji, kao bedem za spas istih onih koji su se izmišljajući poštapalicu o „besmislenom ratu“, odrekli svoje poslednje odbrane; uvreda za sve zlosrećne Srbe koji su stradali od ustaškog noža i malja, od islamskog srpa i rimokatoličkog krsta; uvreda za sve srbske majke, kćeri i sestre silovane u ime zapadne fašikratije i evropske civilizacije; uvreda za sve koji su deo svoga tela ugradili u zapadnu granicu Srbstva ne pitajući kako će im to, i da li će im to Srbska Zemlja ikada vratiti. Takvo i toliko antisrbstvo mnogo je da bi se Srbstvo bez teškoća oduprlo naletima zapadne fašikratije, a beznačajno da slobodne i zaista probuđene Srbe spreči da se odupru nabujalom zlu, i zapadnom i zlu domaćemu.
„Srpsko-hrvatski rat“
Ne, to nije mogao biti rat predloženog imena jer Srbija nije bila u ratu. Istina, pokušali su da to Srbiji podmetnu i neki domaći stručnjaci za uvoznu zapadnu fašikratiju, ali nije išlo. U ratu nije bio ni srbski narod, gledano u celini, jer mnogi Srbi, čak i u Beogradu, na celih stotinak kilometara od ratišta, nisu ni bili svesni gde se to ratuje, ko ratuje i o čijoj se sudbini radi. U tu kategoriju, kakve li ironije, spadali su dobrim delom i oni Srbi koji su dokazivali da je Srbija u ratu. A za to vreme, na području bivše avnojske Hrvatske, stari nam znanci iz parole o bratstvu i jedinstvu krenuli su u realizaciju davno već formulisanog projektnog zadatka o likvidaciji, progonu i rimokatoličenju onoga dela srbskog življa koje je imalo nesreću da bude zatečeno u pomenutim granicama. Hrvatska se upustila u obračun s onim „zapadnim“ Srbima koje je njen ustav već izbrisao sa spiska, kojih, po pretpostavci, u Hrvatskoj nije ni bilo i koji su se izjasnili za opstanak u Jugoslaviji.
„Građanski rat“
Nije to mogao biti ni građanski rat jer su srbskom narodu u bivšoj Hrvatskoj već bila oduzeta elementarna građanska prava. Srbi su pregli da svoja prava ostvare u svojoj državi i oni su idući logikom hrvatske secesije iz Jugoslavije, formirali Republiku Srbsku Krajinu, bez ikakvih veza sa bivšom Hrvatskom. Hrvatski oružani napad na ovu državu nije mogao biti „građanski“ rat jer se građanski rat, po pojednostavljenoj definiciji, vodi između nacionalnih, klasnih ili drugih suprotstavljenih društvenih grupa unutar jedne države, kao posledica nagomilanih i nerešenih socijalnih, ekonomskih, političkih i drugih protivrečnosti u društvu. Svega toga nije bilo jer se radilo o dva naroda, o dva društva, o dve države. Republika Hrvatska zavojštila je na jugozapadne srbske oblasti Krajine i Slavoniju, Baranju i Zapadni Srem, docnije na Republiku Srbsku Krajinu.
Po nesreći, oni koji su se držali teze o „građanskom ratu“ na prostorima bivše brozovske Hrvatske, kao da su prenebregli ne samo dešavanja u predizbornoj kampanji tokom 1990. godine, već i zbivanja koja su pratila izbornu pobedu HDZ i njeno učvršćivanje na vlasti. Još uoči izbora, HDZ najavila je proustašku i profašističku orijentaciju: „povijesne granice“, kontinuitet s ustaškom Nezavisnom Državom Hrvatskom, i slično, da bi dolaskom na vlast ostala dosledna tome. Izbacivanje Srba iz Ustava Republike Hrvatske, a zatim i iz svih ostalih zakona i institucija, bilo je tek jedna blaga forma diskriminacije. „I trpeli su Srbi sve ove nepravde i mnoga poniženja sve dok proustaška vlast nije krenula u fizičku torturu Srba. Po srpskim krajevima u Hrvatskoj počele su da niču policijske postaje, kao pečurke posle kiše. Za šest meseci broj policajaca povećan je sa šesnaest na devedeset hiljada. U isto vreme naoružano je oko dvesta hiljada članova HDZ. Policijske postaje blokirale su sva naselja. Započeto je sa masovnim maltretiranjem i privođenjem Srba na tzv. informativne razgovore. Mnogi privedeni nestaju“.
Pritisnut terorom aktuelne ustaške vlasti i progonima kao pratećoj pojavi, srbski narod nastojao je da svojim samoorganizovanjem, mirnim putem, izborom svojih legalnih predstavnika za rešenje sopstvenog statusa u Republici Hrvatskoj, apelima za pomoć upućivanim jugoslovenskoj i svetskoj javnosti, spreči orgijanje ustaških ekstremista iz emigracije i domaćih, i utiče na ublažavanje ili čak na gušenje hrvatske nacional-šovinističke politike. Iako je poznato da je sve to ostalo bez odjeka, autori teze o „građanskom ratu“ odricali su pravo srbskom narodu da se odupru hrvatskom državnom teroru. Državni teror i građanski rat međusobno se isključuju.
Verski rat
Godine 1990, Hrvatska je krenula u klasičan verski rat protiv Srbstva, po principu slobodnog odstrela svega što je srbsko i pravoslavno. Hrvatska je agresivno nastojala da bedem rimokatoličanstva pomeri prema istoku, do Zemuna i Tise. Što bi ona pri tome zatirala sve materijalne dokaze o srbskoj pravoslavnoj starini na teritorijama koje su ovovremenoj Hrvatskoj darivali Austrija, Vatikan, Broz i srbsko neznanje, što će ona pri tome progoniti preostale Srbe prevodići ih u rimokatoličanstvo ili ubijajući, mnogima neće biti dovoljno čvrst argument da se zaista radi o bespoštednom ratu rimokatolicizma protiv pravoslavlja. U tome im, ipak, moramo priznati kao olakšavajuću okolnost i činjenicu da to nije bilo najjasnije ni vrhu Srbske pravoslavne crkve. Rasturen je, primera radi, Mitropolijski muzej u Zagrebu, porušene su mnoge srbske bogomolje dostupne hrvatskom rimokatoličkom krstu, pokradene su, spaljene ili uništene mnoge crkvene dragocenosti bogoslužbenog i drugog karaktera, a ugledni srbski crkveni velikodostojnik reći će da to nije verski rat, da su samo verska osećanja iskorišćena u ratne svrhe. Prema shvatanju jednog uticajnog srbskog bogoslova, verski rat vodi se zbog dogme, a u konkretnom slučaju, smatrao je on, ne radi se o dogmi. Ako znamo da se pod dogmom podrazumeva princip koji crkva nameće vernicima kao obavezno verovanje i da su crkveni koncili proglašavali za dogme i „rezultate“ beznačajnih teoloških raspri, teško je objasniti zbog čega je vrh Srbske pravoslavne crkve olako prelazio preko nekih zaista radikalnih stavova dogmatskog karaktera rimske crkve:
– Septembra 1900. godine, svehrvatski rimokatolički kongres propisao je kao obavezu da do 2000. godine sve što je u Hrvatskoj mora biti hrvatsko, a sve što je hrvatsko mora biti rimokatoličko;
– Juna 1914. godine, austrijski ambasador u Vatikanu izvestio je cara da „papa i kurija vide u Srbiji rak koji će malo po malo prodreti do srži Monarhije i… kao što je direktna potreba za Austro-Ugarsku, zbog njenog opstanka, da ukloni iz svog sklopa, ako treba i silom, ovo razorno zlo, isto tako je potrebno za katoličku crkvu da (u borbi protiv pravoslavlja) odobri sve što može učiniti da posluži tome cilju“, što je papa Benedikt DŽV (1854-1914-1922) „preveo“ izjavom da „Srbi pravoslavni i Srbija ima da nestanu sa lica zemlje“;
– Avgusta 1992. godine, papa Vojtila pozvao je vojne snage Zapadnoevropske unije i NATO-a da povedu krstaški rat protiv Srba iz Bosne…
Da bi sa sebe skinuo odgovornost za podsticanje ratnog požara na Balkanu, ili čak za učešće u njemu, Vatikan je početkom decembra 1992. godine, na konferenciji papskih nuncija iz istočnih zemalja, odbacio tezu da je rat u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini verski. Iako se ova vatikanska „ograda“ ponajviše odnosi na moguću odgovornost za podstrekavanje genocida nad srbskim narodom, Srbska pravoslavna crkva je težeći ka ekukumenizmu, spremno prihvatila takav stav; zabrinjava lakoća sa kojom je to učinjeno.
Ali…
„Naučni pristup“
Prošavši kroz knjigu „Uzroci nacionalnih sukoba u Drugoj Jugoslaviji“, Banja Luka 2011, ovaj potpisnik se u jednom trenutku osetio bezvrednim pred sudovima koje je njen sastavljač Boro Tramošljanin, doktor sociologije, posvetio „egzistiranju u temporalnom smislu“, „disperziranim migracionim procesima“, „razdoblju petrifikacije nacionalizma“, „depravirajućem položaju“, „kristalizaciji interesa na planu individualiteta“, „akumuliranoj i retroaktivnoj agresiji multietničke države sa latentnim i potencijalnim animozitetima“, „primordijalnoj ulozi religije“ u slomu Jugoslavije, ključnoj ulozi islamskog fundamentalizma u svemu tome, pokretu Čiste katoličke akcije nadbiskupa Stepinca koji je imao za cilj da oživotvori „uzvišene vrijednosti ustaškog pokreta za stvaranjem Nezavisne hrvatske države u kojoj nema mjesta za Srbe“, „optužbama probalističke prirode bez naučne verifikacije“, „etničkom nacionalizmu u obliku etnomobilizacije u bivšoj Jugoslaviji“, klerikalizmu kao uzroku nacionalnih sukoba u drugoj Jugoslaviji, odnosno „zloupotrebi vjere i vjerskih osjećanja u nacionalne i političke svrhe“, nemogućnosti da se istovremeno govori i verskoj i nacionalnoj trpeljivosti „jer su nacionalno i versko biće jugoslovenskih naroda ostali u jednome“, „udjelu religije“ u nastanku brojnih nacija i činjenici da ona kao „duhovna tvorevina društva sudjeluje u nacionalnim događajima“, politizaciji religijskih osećanja u nacionalnim i verskim ratovima, koja „tjeraju na nacionalno i religijsko (konfesionalno) zbijanje i na međusobno prožimanje vjerske i nacionalne komponente“, nepoštovanju „konfesionalnog pluralizma i činjenici da je svaka od verskih zajednica „u prvi plan, isticala svoju misionarsku ulogu i svoj elitizam“, priznanju „da su neki veliki pokolji… imali i svoje izrazito konfesionalno obilježje, poglavito kad su koljači bili podjednako kršćani i navodno braća u Kristu“ i kad su „neke crkvene organizacije smatrale (da) imaju pravo na misionarstvo i na preobraćanje ljudi iz drugih konfesija na vlastitu“… Da ne pominjemo razna druga „borniranja“ o srbskoj „pravoslavnoj religiji, epskoj poeziji i kosovskom mitu o Srbima kao ‘nebeskom narodu’ (u kojima) ima dosta elemenata protonacionalizma“ nastalog u vreme kad još nije postojalo „moderno civilno društvo“ i kad je Đura Jakšić mogao pevati „“I samo dotle, do tog kamena, / Do tog bedema… / Nogom ćeš stupit, možda, poganom! / Drzneš li dalje?… / Čućeš u borbi strašnoj lomljavi: / Otadžbina je ovo Srbina“!
Kako Tramošljanin u nastavku govori o islamskom fundamentalizmu „koji je najpregnantnije izražen u Islamskoj dekleraciji A(lije) Izetbegovića“ i tvrdnji da „nema mira ni koegzistencije između ‘islamske vjere’ i nemuslimanskih društvenih i političkih institucija“, te da „islam nije nacionalnost ali jest nadnacionalnost ove zajednice“, moglo bi se zaključiti da se nabrajanja u prethodnom pasusu odnose na „katolički prozelitizam“. Ovo utoliko pre što iza početne konstatacije „da je pravoslavna religija benevolentna religija što znači da pravoslavna crkva nikad nije postala fantizovana crkva“, sledi mišljenje da od 1989. godine, „prvo diskretno a potom i manifestno… dolazi do izvjesnih promjena u psihološkim i karakternim osobinama srpskog naroda koje su imale za posljedicu da se, u okviru pravoslavne religije, postepeno javljaju fanatizovane fundamentalističke težnje prema drugim narodima i religijama“, da se „penetracija prvoslavne crkve posebno manifestovala konstituisanjem Republike Srpska i Republike Srpske Krajine, kada je ona u njima poprimila status državne crkve“, te da su navodne „fundamentalističke težnje… svoj preludij doživjele u otvorenom građanskom ratu u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini u kojem su religiozni činioci bili evidentni, u velikoj mjeri, tako da su neki teoretičari, ne bez razloga, zastupali tezu da se više radilo o vjerskom nego građanskom ratu“. Kaže tako, ali će ustvrditi, sa namerom da mu se veruje na reč – „da su sve tri vjere katolička, islamska i pravoslavna bile duboko involvirane u taj rat“, toliko duboko da, prema saznanju ovog potpisnika, Srbska pravoslavna crkva nije parohijalnom sveštenstvu dala blagoslov kad je narod po selima trebalo crkvenim zvonima pozvati na okup zarad podrške „nečemu“. Jer, kako je to Vladika obrazložio, „Crkva neće da stane ne samo iza Srpske demokratske stranke već ni iza Srpskog nacionalnog vijeća, pošto je i to Vijeće politička stranka“.
O kakvoj se „involvaciji“ radilo, kazuje navod da je „politika diskriminacije Srba u Hrvatskoj“ dovela do „nasilnog lišavanja stanarskih prava, gubitka posla, otimanja imovine, do otvorene fizičke i psihičke torture i genocida nad njima“, te da se delovanje rimokatoličke crkve ogledalo „u pokrštavanju Srba i njihove djece, obaveznosti vjerske nastave za djecu srpske nacionalnosti, devastiranju i rušenju pravoslavnih crkava i masovnom protjerivanju srpskih sveštenika iz Hrvatske“.
Stavljanje „kape“ na sve to „proizvelo“ je konstataciju da „odbrana prava srpskog naroda na samoopredjeljenje nije mogla proći bez građanskog rata jer je bio primoran da ratuje za svoja nacionalna prava, za svoju državu koja mu se silom oduzima“, a to je pritvrđeno „mišlju“ da je „upravo to i bio glavni razlog oružane pobune Srba u Hrvatskoj protiv genocidne politike“ hrvatske države.
Tramošljanin se „oseća pozvanim“ da svojim čitaocima saopšti „u čemu je srpska krivica kod izazivanja građanskog rata u Jugoslaviji“, pa će u „krivicu“ svrstati ne samo „svaki pokušaj Srba da ostvare ravnopravnost sa drugim narodima tretiran kao velikosrpski hegemonizam“, već i saglasnost Slobodana Miloševića s osamostaljivanjem Hrvatske, „ali bez oblasti u kojima žive Srbi“.
Mimo toga, on će reći da „svakako… ima istine“ u tvrdnjama „međunarodne zajednice i svih naroda bivše Jugoslavije“ da je Srbija „glavni krivac za izazivanje građanskog rata i razbijanje Jugoslavije“, bez obzira na to što je „od strane antisrpske koalicije, spreman scenario definitivnog uništenja srpskog naroda… Da se to ne bi dogodilo, Srbi su morali da se brane, a u toj odbrani učestvovale su i paravojne formacije“. Pri tome, uz zločine koje su „drugi“ činili nad Srbima, on, kao „intelektualac humanističke provenijencije“, osuđuje „sve one zločine koje su počinili pripadnici srpskih paravojnih formacija“, uključujući i one „u kojima su prvo rušeni vjerski objekti na svim stranama (džamije, crkve i katedrale)“. To bi značilo da su Srbi upuštanjem u „oružanu pobunu“ započeli rat, čime su „stekli pravo“ da ruše džamije, crkve i katedrale, ali i da u škole uvedu veronauku, što Tramošljanina navodi da opravda neke teoretičare koji su, „ne bez razloga, zastupali tezu da se više radilo o vjerskom nego građanskom ratu“. On to čini sa punim razumevanjem jer kaže da je „vjera bila značajan faktor međunacionalnih sukoba u okviru druge Jugoslavije i da je rat, ne samo građanski, nego i vjerski (budući) da su kad je riječ o građanskom ratu u drugoj Jugoslaviji, neophodno reći da su sve tri vjere katolička, islamska i pravoslavna bile duboko involvirane u taj rat“.
Hodajući po žici razapetoj između verskog i građanskog rata, on će ipak „zaključiti da je riječ o građanskom ratu a ne o vjerskom ratu. Naime, vjerske institucije nisu posjedovale vojne formacije koje bi međusobno ratovale. Prema tome, između pravoslavne, katoličke i islamske vjerske konfesije nije bilo neposrednog vojnog sukobljavanja. Umjesto vjerskih institucija vojnim formacijama su raspolagali narodi (etničke zajednice) Srbi, Hrvati i Muslimani (veran brozovskoj školi, piše ih velikim početnim slovom – IP). Ali, to ne znači da u ovaj rat nije bila involvirana religija jer između religije i nacije postoji dijalektička veza, i svaki vjerski sukob je imao nacionalnu konotaciju i obrnuto, svaki nacionalni sukob je potencirao vjerske sukobe. No, i pored onog što je rečeno, moramo reći i to da je sam rat imao antireligioznu konotaciju, jer se njime negira jedna od osnovnih moralnih normi: ‘ne ubij’ koja je sadržana u pravoslavnoj vjeri i koja je upisana u Kalendar srpske pravoslavne crkve“.
Bez obzira na sve što je na stosedamdesetak strana napisao o uzrocima nacionalnih sukoba u Drugoj Jugoslaviji ne objašnjavajući da li se moglo proći bez rata da se Srbi nisu „oružano pobunili“ (iako su oni oružje uzeli u ruke tek pošto su Hrvati oružano napali na Borovo Selo, 2. maja 1991), Tramošljanin svoju tvrdnju da je od 1991. do 1995. godine, u zapadnim srbskim delovima Druge Jugoslavije vođen građanski rat, „pokriva“ konstatacijom da je „vjerska netrpeljivost… uvijek izazivala vjerske sukobe a ovi nacionalne“.
I ne samo verske i nacionalne, već i između sprava koje mere vreme, ne bi li ne znajući ni koja se crkva označava rečju „katedrala“, opravdao zapis Ive Andrića da „u zemlji Bosni satovi na sarajevskoj katoličkoj katedrali, pravoslavnoj crkvi i sahat kuli kod Begove džamije ne otkucavaju u isto vrijeme“.
Sve u svemu, nagađanje da li je u pitanju verski rat, ili građanski rat, ili verskograđanski rat, ili građanskoverski rat, složeno po uputstvu onoga Lale koji je stidljovo priznao da zna „zdravo mlogo lepi reči“, al’ nije znao „di koju da smesti“, navelo je ovoga potpisnika da zabatali kabasto zorli učevnu rečitost dr Bora Tramošljanina i ostane pri sopstvenoj tvrdnji sadržanoj negde iza sredine ovoga tekstića (ispod jedinog međunaslova bez navodnika) da je rat u Srbskoj Krajini bio verski. I u Srbskoj, takođe.
Autor: Ilija Petrović, istoričar
