Posljednja bitka Jugoslovenske vojske u otadžbini
Zahvaljujući saveznicima (Velikoj Britaniji, SSSR i SAD), JVuO je izdata i oslabljena, dok su Titovi partizani podržani i pomognuti svim mogućim sredstvima.
Nakon četvorogodišnje borbe sa svim okupacionim i izdajničkim vojskama i bandama, JVuO je u jesen 1944. došla u situaciju da bude napadnuta od Crvene Armije u istočnim područjima okupirane Kraljevine Jugoslavije. Đeneral Draža Mihailović donosi jedino moguću odluku – povlačenje svih jedinica u istočnu Bosnu, dok Crvena Armija ne prođe kroz Juogoslaviju na putu ka Berlinu. Nakon brojnih problema i sukoba sa partizanima, ustašama i Vermahtom, jedinice JVuO se grupišu u sjeveroistočnoj Bosni. Tako je počela Bosanska golgota.
Možda je predlog Pavla Đurišića da se JVuO grupiše u CRnoj Gori bio bolji? Tu bi sigurno imali bolju poziciju i vezu sa „saveznicima“ preko mora, ali ne može se znati kako bi to završilo.
U proljeće 1945. Đeneral Mihailović procjenjuje da se JVuO više ne može održati u Bosni. Bolesti, ranjavanja, glad i stalne borbe sa komunistima i ustašama uz nedoostak municije i opreme prijetili su da unište vojsku. Odlučeno je da se preko centralne Bosne pokuša proboj ka Srbiji. Tu je došlo do neslaganja u komandi i dio jedinica pod vođstvom Dragiše Vasića i Pavla Đurišića kreće u proboj prema Sloveniji. Većina pregrupisane JVuO kreće preko centralne Bosne. Proboj je počeo početkom aprila a završio početkom maja 1945. Išlo se pod konstantnom borbom uz nedostak svega, dok su komunisti imali sve i svašta. Tukli su avijacijom i artiljerijom izmorene i desetkovane nacionalističke snage.
JVuO je nastupala u sledećoj formaciji:
- Grupa potpukovnika Dragutina Keserovića (dijelovi Timočkog i Požeškog korpusa)
- Grupa potpukovnika Dragoslava Račića (dijelovi Majevičkog i Cerskog korpusa)
- Grupa majora Nikole Kalabića (dijelovi Požeškog, Posavinskog i Trebavske brigade)
- Avalski korpus, pod komandom potpukovnik Sveta Trifkovića
- Grupa komandosa, pod komandom pukovnika Dragoslava Pavlovića
- Đačka grupa, pod komandom potpukovnika Miodraga Paloševića
- Vrhovna komanda
… jačine do 15 000 izmorenih i bolesnik vojnika.
Napadale su ih partizanske snage tadašnje Jugoslovenske Armije (partizani su tokom rata više puta mijenjali ime, zadnja promjena je bila iz NOVJ u JA 1. marta 1945.) jačine preko 20 000 vojnika sa najnovijim naoružanjem, dovoljnom količinom opreme i municije, avijacijom, artiljerijom, kao i svom operativom i logistikom koju su sačinjavale: 38. divizija (17. brigada, 18. brigada, 21. brigada), bosanska brigada KNOJ-a, uz pomoć dijelova 3. Sandžačke i 21. brigade…
Završna bitka odigrala se na planini Zelengori 12. i 13. maja 1945. godine. Zelengora je bila bojište još dva puta tokom rata, prvo u ljeto 1942. kada su jedinice Pavla Đurišića protjerale partizane iz Crne Gore preko nje i u ljeto 1943. kada je vojno nesposobni J. B. Tito u paničnom strahu bježeći od Nijemaca iz Crne Gore na kraju operacije «Švarc» zaveo svoju vojsku u kanjon Sutjeske u podnožje Zelengore, gdje su žestoko postradali a vojnički bili uništeni (to je bila inače jedina prava borba partizana sa okupatorom tokom rata).
Opkoljene snage izmučene JVuO su pružale junački otpor napadačima iz nadmoćnije JA. Vojnici JVuO su imali čak vrlo malo municije, a naročito je nisu imali za ono malo automatskog oružja, a o topovima i avionima se nije moglo ni misliti. Tukla je komunistička artiljerija i avijacija srbske mučenike, koji su ginulu na obroncima i visovima srbske Zelenogre. Komunistička pješadija, brojno nadmoćnija, pucala je bez prestanka iz sveg raspoloživog naoružanja. Ginuli su najbolji srbski sinovi, oni preostali nakon svih borbi. Umirali su u borbi pričešćeni kraljevi vojnici. Njihov izbor je bio i ostao SLOBODA ILI SMRT. Žalili su jedino što nemaju dovoljno municije da pošalju što više komunista u pakao.
Padali su jedan za drugim posledlji srbski oficiri i vojnici, oni koji su PRVI podigli ustanak u okupiranoj Evropi, koje je predvodio PRVI GERILAC Evrope, najbolji ratni komandant 1942., najodlikovaniji srbski oficir, spasitelj saveznika u sjevernoj Africi, primjer slobodarstva i junaštva.
Kada se borba završila 13 maja. iz obruča su se uspjele probiti samo male grupe (desetine, petorke i trojke) na čelu sa đeneralom Mihailovićem. Komunisti su sledeće jutro izbrojali tijela preko 9000 izginulih četnika. JVuO nakon ovog poraza vojno nije postojala. Ostale su samo grupe koje su pružale otpor i nakon hvatanja i ubijanja đenerala Draže.
Svijet i Evropa su svjesno i namjerno žrtvovale ostatke jedine legitimne vojske na Balkanu tokom Drugog svjetskog rata jer su imali novi zli plan za srbski narod i Jugoslaviju.
Osim veoma teške situacije na terenu i izdaje saveznika, krivica za stradanje JVuO pripada i komandantima JVuO, koji nisu dobro procijenili vojnu i političku situaciju krajem rata. Mada ni sada nije lako odrediti šta su tačno mogli uraditi da prođu bolje. U svakom slučaju, to je bila nacionalna vojska, vjerna svojoj zakletvi do smrti i borila se veoma hrabro.
VJEČNAJA PAMJAT borcima protiv fašizma, nacizma i komunizma.
S VJEROM U BOGA ZA KRALJA I OTADŽBINU
Slava đeneralu Draži Mihailoviću
Autor: Igor Vojinović, profesor istorije
