Neretva 1943. Titova lažna slava
Pridržavajući se svoje “Direktive 39” (“Četnici su naš prvi neprijatelj, protiv koga treba upotrebiti sva moguća, i nemoguća, sredstva radi njihovog uništenja”), komunistički komandant Partizanske vojske Tito je početkom marta 1943, započeo pregovore s komandantima nemačkih divizija, koje su učestvovale u Operaciji “Vajs”, o obustavi neprijateljstva, i o sadejstvu, u zajedničkim operacija protiv Saveznika i Vojske Kraljevine Jugoslavije.
U “Ratnom dnevniku Vermahta” za 18. februar 1943. godine stoji zapisano: “Okončan je prvi deo Operacije “Vajs”. Jedinice su dobile odmor. Naši ukupni gubici: 13 oficira i 322 vojnika, dok se 101 vode kao nestali. Neprijateljski gubici: 6.521 ubijen i 2.010 zarobljenih (partizana).” Sam odnos poginulih govori o karakteru borbenih dejstava – povlačenje i bežanje Titovih partizana.
Vojna operacija “Vajs” (uništenje Titove vojske) je bila prvi odgovor nemačke VK Vermahta na Čerčilovu “Veliku strategiju obmane” s početka 1943. godine o iskrcavanju snaga u Evropi. Nju će, zatim, sredinom maja, zameniti Operacija “Švarc” (uništenje snaga Jugoslovenske vojske), koja će uslediti posle susreta ministra Trećeg rajha Ribentropa (26. februar 1943) u Rimu, pa je u istom “Dnevniku” zapisano: “Nemačka delegacija… naglasila da, nakon što se završe operacije protiv komunista, treba da se krene protiv četničkog pokreta i da se zajedničkim nemačko-italijanskim snagama čitav Mihailovićev pokret uništi”. Ribentrop osećajući da poslanik Kaše “taktizira” u Zagrebu u korist Tita radi daljeg boravka partizana u NDH, pisao je 21. aprila 1943: “Sa našeg stanovišta, ne dolazi u obzir da veštim taktiziranjem izigramo četnike i partizane, natutkujući ih jedne protiv drugih, već ih moramo uništiti i jedne i druge”.
Pored Velebita, koga je Tito odredio za vezu sa generalom Horstenauom i ustašama, on je imao vezu i s Kominterninim (Kopiničevim) radio-centrom u Zagrebu i s dr Otom Hansom (politički savetnik po pitanju partizana u nemačkoj komandi u NDH), koji je blagovremeno obavestio partizansku Vrhovnu komandu o “Vajsu”.
Tito je, zatim, odlučio da napusti teritoriju od dvadesetak srbskih opština, na kojoj mu je boravak dozvolio Hitlerov opunomoćenik u NDH, general Horstenau, i započeo dugi marš ka drugoj “slobodnoj teritoriji” pod kontrolom Mihailovićevog komandanta Južne Srbije, majora Radoslava Đurića. Zato je Tito formirao partizansku “operativnu grupu divizija” i započeo odstupni marš ka Hercegovini, Crnoj Gori, Sandžaku, Kosovu i Metohiji i Makedoniji. Da bi usporio nemačke trupe, Tito je naredio da se stanovništvo sa srbskih opština uključi u odstupni marš (Dedijer u “Novim prilozima za Titovu biografiju” kaže: “Niko nije hteo da ostane da dočeka neprijatelja… broj izbeglica je rastao iz dana u dan; on se uskoro popeo na preko 100.000). Tito na Petom komunističkom kongresu 1948. rekao je: “Sa našom vojskom ogromna masa od 50.000 žena, dece i staraca povlačila se ka Livnu… Sve jedinice bile su ostavljene na svojim položajima, dok se Vrhovni štab sa tri proleterske divizije povlačio ka Neretvi.”
O surovom zločinu komunista vojni ministar Mihailović je (depeša br. 1356 od 22. februara) izvestio Jugoslovensku vladu u Londonu: “Komunisti pri bežanju sa svoje sadašnje republike primorali su stanovništvo da se sa njima povlači ispred Nemaca, i ustaša, da bi se na taj način zaštitili od napada. Zbog ovog komunističkog terora mase naroda povlače se od Bihaća ka Glamoču. Čim se Nemci približe, ove nezaštićene narodne mase ostavljaju se na milost i nemilost Nemaca, i ustaša, koji ih nepoštedno masakriraju. Ono što slučajno izbegne, smrzava se u snegu i ledu. Između Drvara i Glamoča ima preko 500 smrznutih leševa žena i dece. Ovo je više nego užas! To je ta borba koju vode komunisti i na koju ih potstiče inostrana propaganda, da bi se planski uništavao naš narod.”
Međutim, kako su Nemci zapretili da će Tito biti likvidiran u dolini Neretve (“Vajs 2”), imajući naklonost nemačkog opunomoćenika u NDH, generala Horstenaua, Tito započinje pregovore (Đilas, Velebit i Popović) o razmeni zarobljenika i sadejstvu protiv iskrcavanja savezničkih snaga u Jadranskom zaleđu. Tako će početkom marta doći do obustave neprijateljstva što Tito koristi za obmanu Durmitroskih “četničkih” brigada Jugoslovenske vojske na suprotnoj obali Neretve, kod Jablanice i prebacuje partizane i, ranjenike, preko porušenog mosta. Dokazujući Nemcima svoju lojalnost, Tito glavne snage sada usmerava isključivo na Jugoslovensku vojsku zapadno od limsko-drinskog sliva. Zato će s partizanskom vojskom pasti u zamku operacije “Švarc”, koja je bila namenjena protiv generala Mihailovića, u kojoj će stradati, oko 12.000 partizana, pretežno Srba, ali će on uskorom “Direktivom 785” regulisati popunu svojih jedinica “fuzionisanjem ustaša u partizane” i tako ponovo ojačati svoje komunističke snage.
Ovde je zanimljiva “bitka za ranjenike”, kao primer Titovog ratnog lukavstva u dolini Neretve u obmani nemačkog komandovanja koja je, kasnije, proslavila svetom partizanskoi NOR, zbog čega se, navodno, ruši most na reci kod Jablanice, zatim, radi obmane Nemaca o glavnom pravcu prodora Operativne grupe divizija, usleđuje manevar unazad, i proboj ka Bugojnu, pa ponovo manevar unazad, podizanje improvizovanog mosta uz već porušenog, prelaz preko reke, i, iznenadan napad, i uništenje četnika durmitorskih brigada.
Šta je istina?
Titov general Savo Drljević, povodom prvog jubileja “Četvrte proleterske brigade” (1952) piše o borbama na Vilića Gumnu za spas ranjenika (2. mart 1943) i o protivudaru kod Gornjeg Vakufa” (3-5. mart 1943): “Samo takvim smjelim, i odlučnim, manevrom u konkretnoj situaciji mogli su se spasti ranjenici (4.000) i omogućiti naš prodor preko Neretve”, ne pominjući rušenje mosta radi obmanjivanja Nemaca.
Ni “Vojna enciklopedija” ne piše konkretno o tom ključnom mostu kod Jablanice: “Takođe, naređeno je (Gračanica, 28.2) da se poruše mostovi na Neretvi između Ostrošca i Karaule”. Osim toga, na proslavi 35-ogodišnjice bitke na Neretvi, u Jablanici, 1978, u svom je govoru Tito je prvi put spomenuo pregovore s Nemcima, ali tako što je optužio “tri druga” (Đilas, Velebit i Koča) “da su prekoračili ovlaštenja, jer su u memorandumu, koji su dali Nemcima, predložili obustavu neprijateljstva, a što on (Tito) nikada nije tražio”. Da bi sve to bilo jasnije, pukovnik Mišo Leković je, potom, objavio knjigu 1985, naslova “Martovski pregovori 1943”.
U knjizi A. Rankovića, pod naslovom – Rušenje mosta na Neretvi i izgradnja improvizovanog prelaza, stoji: “Most na Neretvi nije srušen da bi se obmanule komande nemačkih jedinica koje su, u ogorčenim borbama s našim snagama, nadirale na tom pravcu. U Vrhovnom štabu tu ‘varku’ nije niko imao u vidu, pa ni sam Tito.”
Postavlja se logično pitanje zašto bi se uopšte rušio most, ako su počeli mirovni pregovori i Nemci obustavili ratne operacije protiv partizana do kraja aprila 1943?
Dalje, veli Ranković: “Naprotiv, naređenje vrhovnog komandanta za rušenje pomenutog mosta usledilo je posle jednog brzopletog izveštaja Vlade Šegrta, da prema našim snagama kreće iz suprotnog pravca u leđa oko 20.000 četnika, dobro naoružanih. Sadejstvovali su sa nemačkim jedinicama… Za vreme tih borbi izgrađen je improvizovan prelaz pored srušenog mosta, pa su ranjenici i naše jedinice blagovremeno odstupali u ranije predviđenom pravcu…”
Dakle, Ranković potvrđuje bitan razlog za rušenje (podignutog improvizovanog) mosta: sprečavanje prelaza i napada četnika.
Iste godine (2001) objavljena je i knjiga – Velebit, svjedok historije: “Nijemci su napadali iz pravca Bugojna prema Gornjem Vakufu. Partizanski napad na Konjic je odbijen. Nijemci su dovlačili pojačanje iz Sarajeva, a četnici su držali područje istočno od Konjica. Tada je Tito izdao čuvenu naredbu o podizanju, pa rušenju mosta na Neretvi, kod Jablanice. Nijemački je obruč postajao sve čvršći, a položaj partizana sve teži i riskantniji. Tito se odlučio na pregovore s Nijemcima, kako bi dobio na vremenu…” Treba sada uočiti Velebitovu činjenicu: „Tito izdao čuvenu naredbu o podizanju, pa rušenju mosta…“
Očevidno posle pola veka od čuvene partizanske “Četvrte neprijateljske ofanzive”, i bitke za ranjenike, da je neko od Titovih najbližih saradnika saopštio celu istinu, da je on započeo pregovore s Nemcima i, prema rečima Velebita, Tito je onda “izdao čuvenu naredbu o podizanju, pa rušenju mosta na Neretvi, kod Jablanice”, znači da je most bio ranije srušen (srušili su ga Nemci u početku borbenih dejstava) kako bi lakše ostvarili cilj operacije “Vajs”, pa je tako, prvo, naredio podizanje improvizovanog mosta, kako kaže Velebit, pa onda srušio, da bi obmanuo ne – Nemce, već – četnike, koji su bili legalizovani kod italijanske – Komande Superslode, o čemu je vodio računa Mihailovićev vojvoda Jevđević. Jer „Vajs 3“ je podrazumevao da Italijani razoružaju te legalizovane „četnike“.
Literatura: „Srbi u Ratnom dnevniku Vermahta“, Službeni list SCG, Beograd, 2003; Mira Šuvar, „Vladimir Velebit, svjedok historije“, Razlog, Zagreb 2001; A. Ranković, Jugoslovenska knjiga, Beograd, 2001; Mišo Leković, „Martovski pregovoi 1943“, Narodna knjiga, Beograd, 1985; Radoje i Živan L. Knežević, „Sloboda ili smrt“, Sijatl, 1981; Vladimir Dedijer, Novi prilozi za biografiju Josipa Broza Tita, 1, Rijeka, 1981; „Vojna enciklopedija“, br. 2, 1971…
Autor: Novice Stevanovića, istoričar
Izvor: Srbija evropska Kraljevina
