Naseljavanje Albanaca na Kosovo i Metohiju
“Nema nikakve sumnje da je Kosovo s Metohijom u istoriji srpskog naroda u srednjem veku središnja oblast, sa najvećom koncentracijom srpskog stanovništva, sa izuzetno velikim ekonomskim potencijalom u svim granama privrede, sa razvijenim gradovima i s takvim ostvarenjima u umetnosti bez kojih se kultura srpskog naroda ne može zamisliti. Zadužbine srpskih vladara i crkvenih velikodostojnika predstavljaju visok evropski domet i svedoče o zavidnom stupnju civilizacije Srba u srednjem veku, no isto tako i o potpuno srpskom etničkom karakteru ove oblasti,” piše akademik Dimitrije Bogdanović. (1)
O srpskom prisustvu na Kosovu i Metohiji na drugom mestu piše sledeće:
“Posrednim putem, ne samo arheološki nego i lingvistiki, a onda i pažljivijim čitanjem izvora XIII veka, mora se zaključiti da je etnički supstrat kosovsko-metohijskog područja već stolećima pre dolaska Nemanjića bio srpski.”.
O naseljavanju Albanaca Dimitrije Bogdanović piše:
“Kosovo je, inače, ključna oblast za dalje nastupanje Albanaca prema istoku i severoistoku. Iz južnog dela Kosova plavila je albanska naseljenička reka oblast Gornje Morave i Izmornik, tzv. ,,Kosovsko Pomoravlje”. Intenzivno doseljavanje nastaje tek od kraja XVII veka i traje blizu sto pedeset godina, sukcesivno, u etapama. Severno od Gornje Morave se prostire Novobrdska Kriva reka, značajna srednjovekovna srpska oblast. I ovde do naseljavanja Albanaca dolazi najranije krajem XVII i početkom XVIII veka, a ne sa dolaskom Turaka. Pre kraja XVII veka Albanaca nikako nije bilo u Krivoj reci, sem nešto rudara u Novom Brdu; presudna promena u etničkom odnosu je tek 1878. godine.
Zanimljivo je, na primer, da u Novobrdskoj Krivoj reci, po nalazu antropogeografa, nema mnogo poislamljenih Srba (svega 2% od celokupnog broja domova u oblasti), što znači da su ovi Srbi radije napuštali svoja ognjišta i ustupali ih Albanacima nego što bi prelaskom u muslimansku veru stupili u njihove redove i bili s njima na istoj nozi; samo je jedan mali broj popustio i prešao na islam.”.
O pojedinim mestima na Kosovu i Metohiji Dimitrije Bogdanović navodi sledeće podatke:
“Zaslužuju pažnju brojke iz statističko-etnografskog pregleda koji daje Jozef Miler, prema stanju u 1838. godini. On daje podatke za tri varoši – Peć, Prizren i Đakovicu, ali su mu glavna statistička obeležja verska i jezička pripadnost. U Peći je od ukupnog stanovništva 92,09% Srba, ali od toga je 2108 kuća muslimanskih (srpskog maternjeg jezika, dakle islamizovanih ali još ne i albanizovanih Srba!), prema 102 hrišćanske srpske kuće (tj. 95,4% prema 4,6%). Albanaca katolika i muslimana zajedno, po Mileru, u Peći je svega 4,17%.
U Prizrenu je Albanaca katolika i muslimana zajedno, po Mileru, svega jedna šestina (4150 Albanaca od 24.950 stanovnika), Srba hrišćana i muslimana 4/5, tj. 18.385 stanovnika; Cincara je 1/12, a Turaka Osmanlija svega 1/60.”.
Na drugom mestu, za Sirinićku župu, navodi:
“Čak ni u šarplaninskoj župi Sirinić (u slivu Lepenca), tridesetak kilometara istočno od Prizrena, Albanaca nije bilo sve do sredine XVIII veka; oni se u Sirinić naseljavaju u najvećem procentu u toku druge polovine XVIII i početkom XIX veka. Krupne etničke promene izvršene su i u Kačaničkoj klisuri i susednom Skopskom Dervenu tek od druge polovine XVIII i u XIX veku. U Skopsko polje Albanci se spuštaju tek u prvoj polovini XIX veka, uglavnom za uprave Hamzi-paše, Albanca, koji je pomagao doseljavanje muslimanskih Albanaca iz Albanije iz etapskih oblasti njihovog preseljavanja, koji su dopirali u sva sela čineći zulum hrišćanskom stanovništvu.”.
Za Has, koji danas pripada Republici Albaniji, piše sledeće:
“Za metohijski kraj Has pod Paštrikom ustanovljeno je da je u njemu u toku XVII i XVIII veka ,,izvršena potpuna etnička smena: do tada čisto srpski kraj, postao je arbanaški”. Postepenim naseljavanjem Albanaca i poarbanašivanjem islamizovanih Srba u krajnjoj liniji došlo je u drugoj polovini XIX veka (ne ranije!) do potpune izmene etničkog stanja u Hasu.
U svojoj monografiji o Metohiji Milisav Lutovac je sa mnogo razloga zaključio da je ta oblast bila još od srednjeg veka, ali i u XVI veku, ,,sa etničkog stanovišta, jedna od najhomogenijih srpskih pokrajina.”.
O Ljumi, oblasti koja zahvata severoistočni deo Albanije i jugozapad Metohije, Branislav Nušić, koji je kroz nju putovao, piše sledeće:
“Ljuma je do osamnaestoga stoleća bila sva srpska. Još 1820. godine u Ljumi su se služili mnogi srpskim jezikom. Jastrebov na jednom mestu pominje kako su mu Ljumani pričali da su njihovi očevi još govorili srpski. Imena sela u Ljumi zadržala su se i danas još srpska, tako: Topoljane, Pobreg, Novo Selo, Gostilj, Dobruša, Vranica itd. U svima ljumskim selima drži se još slava i to po starom običaju, goste se gosti po tri dana. Najviše se slavi Sv. Nikola, Sv. Dimitrije, Sv. Đurđe i Sv. Ilija…”. (2)
Istoimeno selo Ljuma se nalazi u Albaniji a Ljuma je i naziv albanskog plemena.
Ivan Jastrebov navodi da se Ljuma deli na sedam bajraka, od kojih je jedan Tedrina. Među selima Tedrinskog bajraka navodi i Ujmište sa 140 kuća.
”Pričali su mi da se to selo zvalo Ujamište i čak su se trudili da mi objasne kako je naziv dobilo po tome što od pamtiveka kod tog sela na Drimi postoji nekoliko vodenica gde se mlelo žito, odnosno od reči ujam (srpski) koja označava deo koji se daje u zamenu za mlevenje.”, piše Ivan Jastrebov. (3)
”Ujmište je poznato i po tome što je prizrenski Mahmud paša Rotlja (Rotulović) poreklom iz njega. Taj paša sebe još nije smatrao Arnautinom; bolje je govorio srpski nego arnautski. Znači, nema više od 100 godina kako se Ljuma počela poarnaućivati.”, piše nešto dalje Ivan S. Jastrebov. (4)
Za selo Černevo koje pripada bajraku Radomir, Jasrebov piše sledeće:
”Između Dodaja i Černeva ima mesto s ruševinama koje nose naziv Talamas-Tolambas-Tulumbas (tulum bas – nizak, donji). Na vrhu planine je očigledno manastir. Ima groblje. Vrata manastira se još videjužnoj strani iznad vode. Manjih crkva ima mnogo gotovo u svakom selu. Sve su ka istoku.(podvlačenje moje, D.M.) Bili su pravoslavni 250 godina. Nošnja im je bila kao kod Goranaca i Debrana, pre 80 godina su počeli nositi arnautsku nošnju i poarnautili se.”. (5)
O zauzimanju teritorije Kosova i Metohije akademik Dimitrije Bogdanović kaže:
“Apsolutno je neumesna istoriografska “kozmetika” toga tragičnog zbivanja, koje se po svome istorijskom i demografskom efektu, ali i po metodu, može oceniti isključivo kao genocid. Iseljavanje Srba sa Kosova nikada nije bilo prirodan socijalno-ekonomski proces, nego je ono samo po sebi i u celokupnoj svojoj društveno-ekonomskoj situaciji posledica nasilja: to je proterivanje sa ciljem da se otme tuđa zemlja, da se zakoniti vlasnik i vekovni posednik otera i uništi. Istorija ovoga migracionog kretanja ,,sa juga na sever ” zaista je mračna, satkana ne samo od krupnih dramatičnih događaja poput velikih kolektivnih seoba ili pogroma čitavih sela, nego i od onih pojedinačnih, porodičnih drama čiji je demografski, socijalni i moralni, a onda i politički efekat u svome ukupnom zbiru daleko veći od efekta bilo koje masovne kolektivne seobe. Zaista ne znam kakav bi to i čiji interes zahtevao da se prećutkuje istina i lakira istorijska stvarnost. Istorija se sama po sebi ne da ulepšati. No tendencija da se istina o nasilju prećuti, da se nekakvom uopštenom frazom umanji, govori ponajviše o onima koji takvu kozmetiku inspirišu i sprovode. Iza nje je po pravilu nečista savest, a ne moroljubivost; nastojanje da se obezbedi moratorijum za nasilje i genocid nad jednim narodom; ali i više od toga: stvara se i raščišćava teren za nova zločinačka dejstva, za nov, još suroviji i kobniji čin uništavanja naroda. Nije istina da se verodostojnim kazivanjem o o vremenima nasilja i zločina i tačnim imenovanjem zlikovaca i onih koji su odgovorni za zločin raspiruje nova mržnja i unosi razdor među narode. Obrnuto: mistifikacijama prošlosti i prećutkivanjem čini se nepravda, onemogućava se prava racionalizacija istorije, izaziva se ogorčenje, a žrtva, lišena moralnog zadovoljenja u činu priznanja istine, osuđuje se na nemoć i opasnu rezignaciju.”
Istovremeno, akademik Dimitrije Bogdanović nas upozorava da se apetiti Albanaca neće zadovoljiti samo teritorijom Kosova i Metohije:
“Stanje na Kosovu i položaj naroda na tom području predstavljaju plod jednoga dugotrajnog istorijskog zbivanja, drukčijeg nego što ga prikazuje albanska nacionalistička propaganda. Štaviše, i samo sužavanje problema na teritoriju današnjeg Kosova izraz je jednoga pogrešnog viđenja stvari. Kosovo je samo jedna, makar i centralna pojedinost velikoalbanskih pretenzija. Zahtevi iredente odnose se na sve teritorije gde žive Albanci, u Grčkoj i Jugoslaviji; na udaru njihove akcije su Epir, Makedonija, Srbija i Crna Gora, a u Srbiji – ne samo teritorija pokrajine Kosovo nego i neke druge opštine (Preševo, Bujanovac, Medveđa). S pozivom na problematične istorijske predstave o raširenosti albanskog naroda u jugoslovenskim zemljama, pretenzije iredente se pružaju po celoj Srbiji, do Zapadne i Južne Morave.”
Zbog svega navedenog akademik Dimitrije Bogdanović je protiv bilo kojeg “rešenja” kojim se ozakonjuje trenutno stanje na Kosovu i Metohiji i genocid nad Srbima :
“Logika, opet, po kojoj su za status jedne oblasti presudna samo aktuelna stanja i demografski odnosi bez obzira na to kako su i kada, i u kojim uslovima ta stanja nastala i ti odnosi uspostavljeni – ne može se prihvatiti ni sa humanog, ni da moralnog ni sa istorijskog stanovišta. Isticanjem sadašnjeg demografskog stanja na Kosovu i tvrdnjom da su u pitanju albanske zemlje zato što ih danas velikim brojem naseljava albanska narodnost, ignoriše se činjenica da na toj zemlji, pre svega, živi i srpski narod, i to kao na svojoj centralnoj i matičnoj istorijskoj zemlji, te da nema prekida u odnosu Srbije prema Kosovu kao srpskoj nacionalnoj teritoriji, niti prekida u borbi za oslobođenje kosovskih Srba i njihov zajednički život sa drugim delovima srpskog naroda. Bez uvažavanja stvarnih istorijskih okolnosti moglo bi se desiti da budu ozakonjene posledice genocida.”
Priredio: Dimitrije Marković
Literatura:
- Citati akademika Dimitrija Bogdanovića preuzeti su iz knjige ”Knjiga o Kosovu” i ”Razgovori o Kosovu”, Hrišćanska misao, Beograd 2018. (https://spcprodavnica.rs/e-prodavnica/knjige/monografije/knjiga-o-kosovu-i-razgovori-o-kosovu-dimitrije-bogdanovic/)
- Branislav Nušić, S Kosova na sinje more, Prosveta 2006., str. 277
- Ivan S. Jastrebov, StaraSrbija i Albanija. Zabeleške s putovanja., Službeni glasnik, Treće izdanje, str. 423
- isto, str. 424
- isto, str. 429
Izvor: Teodulija
