Najstariji pomen Srba na antičkim kartama Balkanskog poluostrva
O problemu najranijih pomena Srba na Balkanskom poluostrvu kao i o njihovom navodnom doseljavanju na prostore oko Dunava u VI stoleću, bilo je mnogo govora i različitih interpretacija koje najčešće nisu korespondirale sa istorijskim podacima. Zadatak ovog rada je da pokuša da utvrdi najranije pomene Srba na prostorima Balkanskog poluostrva u užem smislu.
Najpre treba naglasiti činjenicu koju navodi Konstantin Jireček da se etnonim Sloven sreće na prostorima Balkana tek u VI stoleću[1]. On čak naglašava za ime Sloven da “to ime, za taj narod, nije bilo u upotrebi pre VI veka. A do VI veka pod tim imenom (Sloveni) kod suseda na zapadu i na jugu svuda je poznato.“[2] Koga onda antički pisci, a sa njima i kartografi, identifikuju na prostoru Balkana? Koji su to narodi koje će generalno kasnije prozvati Slovenima? Jireček na ova pitanja daje delimično odgovor tvrdeći da su “Sloveni ranije bili poznati kao Venedi, Vindi, Anti i Skiti“[3]
Mavro Orbini navodi da se “iz Skandinavije, oko 1460. pre Hrista, Sloveni iseljavaju i šire po beskrajnoj Sarmatiji, pojavljujući se pod različitim imenima – Venedi, Sloveni, Anti, Verli (Eruli), Alani (Masageti), Hiri, Skiri, Sirbi, Dake…“ dok na Balkanu među Slovene, koje sam u svom delu jasno identifikuje isključivo kao Srbe, ubraja i Ilire, Tračane, Spore, Rosolane, Rašane.[4] Na istom delu Orbini identifikuje kao Srbe Enete, Tračane, Skite, Dardance, Vende, Ante i Spore.[5]
Navešćemo samo neke od poznatijih kartografa iz perioda I – IV stoleća koji su u svojim radovima ostavili podatke o rasprostiranju Srba širom kako Balkanskog poluostrva, tako i tada poznatog naseljenog sveta.
PLINIJE STARIJI
Plinije Stariji (1.stoleće posle Hrista ) sačuvao je mnoge toponime vezane za Srbe i njihova naselja. Tako on na Balkanskom poluostrvu pronalazi mesto Serbinum[6] (Serbbinum) u Panoniji, Vendum (Vendum) na gornjoj Dravi kao i Serretes (Serretes) i Oserriates (Oserriates) na Savi. Tomo Maretić povodom Plinijevih Veneta oko Visle kaže da je “sasvim sigurno da Plinijevi Venedi znače samo jedan ogranak slavenskog naroda“.[7]
Pored lokalizacije Veneta oko Loare u Galiji, jasno je da o Venetima u Gornjem Jadranu – uključujući provinciju Venetia sa glavnim gradom Venecijom predstavlja serbsku naseobinu.[8]
Sa svoje strane, Tacit beleži u delu “Germanija“: “Ne znam pouzdano da li da Peukine, Venede, i Fine ubrojim u Germane ili Sarmate“[9]
Pa ipak, Plinije je, pored mesta Serbinos u Panoniji dokumentovao slične toponime u Zakavkazju (Servii) kao i Mesopotamiji[10]. Plinije nam je ostavio i saznanje o postojanju serbskog grada na Krimu (Sarbakon) kao i o naselju Serberion – u koje se nalazilo na ušću Dona u Azovsko more.[11] Saznanja Plinija i Ptolomeja korišćena su pri izradi Ortelijusove karte Panonije i Ilirika iz 1590. godine.
POMPONIJE MELA
Čitavo stoleće pre Ptolomeja dragocene podatke o geografskom položaju Srba u prikavkaskom basenu ostavio je Pomponije Mela, rimski geograf, koji je 43. godine posle Hrista napisao delo u tri knjige pod nazivom “Opis zemlje“. Ovo delo nam donosi saznanja daleko starija od samog Mele i u njemu se, pored ostalog, na istočnom crnomorskom primorju navode, pored ostalih i plemena pleme Seri (Serri). Ovim imenom se na mnogo mesta označavaju upravo Srbi.
Na ovom prostoru još je Herodot određenu planinu nazvao Monte Serrorum (ili, u slobodnom prevodu, Serbska planina) a ona bi se mogla locirati kao današnja planina Balkan. Nešto južnije Herodot navodi još jedan toponim (Tribalska ravnica)[12] koji upućuje na Srbe koji su dugo vremena u različitim izvorima nazivani Tribalima. Mnogi proučavaoci Herodotovog dela jednoglasni su u zaključku da pojam Tribalska ravnica podrazumeva Podunavlje i Srem[13]. Pomponije Mela pominje i naselje Serbinos/ Servinos u Panoniji.[14]
Zanimljivo je da pleme Serra – Serba mnogi istraživači smeštaju između severozapadnog Kavkaza i istočne obale Azovskog mora što u potpunosti odgovara Plinijevom geografskom smeštanju Srba koje navodi kao Serbi – Serrei. Dakle, podaci koje su naveli Pomponije Mela u “Opisu zemlje“ i Plinije Stariji u delu “Istorja prirode“, a oba autora su živela i stvarala u I stoleću posle Hrista, dovode nas do saznanja da su Srbi bili na prostorima Balkanskog poluostrva i šire još pre Hrista!
KLAUDIJE PTOLOMEJ
Aleksandrijski geograf Klaudije Ptolomej donosi još bogatije kartografske prikaze serbskih naseobina. Stvarajući svoju kartu sveta sredinom II stoleća posle Hrista, Ptolomej se u velikoj meri oslanjao na kartografske podatke Marina iz Tira (100. godine posle Hrista). Ptolomej na svojoj mapi, na teritoriji Balkanskog poluostrva, navodi toponime nesumnjivo serbskog porekla. Tako se nedaleko od današnjeg Siska nalazi Serbinum (Serbinum), na kartama Rimskog carstva nazvan i Servitium (Servitium). Na ovoj karti Srbi su zabeleženi kao Veneti. Tako se nedaleko od Kupe nalazi naselje Vendum a oko današnjeg Lipljana Vendenis[15]. Šire gledano, Ptolomej imenom nalazi Srbe (Serboi) u oblasti Kavkaza, a taj podatak potvrđuju i drugi kartografi pre njega (Pomponije Mela i Plinije Stariji).
Južno od prostora današnje Srbije i Balkanskog poluotoka, Ptolomej beleži u Mauretaniji blizu maolazijskog grada Cezareje serbski grad Serbetos – Serbetis. O ovom mestu pisali su Miloš Milojević, Sima Lukin – Lazić i Olga Pjanović koji su došli do zaključka da su Srbi sa ovih prostora severne Afrike prešli na Ibersko, Apeninsko i Balkansko poluostrvo[16]. Nedaleko od ovog grada nalazi se poznato Serbonijsko jezero o kome nam podatke ostavljaju Herodot[17] i Diodor Sicilijski[18]. Opisi ove dvojice pisaca su istovetni – jezero je duguljastog oblika s time što Diodor naglašava da je dubina jezera “čudnovata“. O njemu Diodor još piše: “Tako se površina jezera stapa u jedno s terenom koji ga okružuje i kako više pogledom oka ne može da se razlikuje, cele vojske, čije vođe ovo mesto nisu poznavale, nestale su udaljivši se sa pravog puta“. Za ovo jezero Ptolomej kao da nije znao.
Ptolomej beleži na svojoj karti na obalama jugoistočnog Crnog mora grad Srbicu (Serrbanissa) s tim što je, u nemogućnosti da napiše glas – c , kojeg u grčkom nema, upotrebio kao ekvivalent dva – ss.
Da ne postoji ni jedna druga sačuvana mapa osim Ptolomejeve opet bi se otvorila brojna pitanja u vezi sa navedenim toponimima. Jer toponimi koji upućuju na Vende nalaze se širom danas poznatog sveta i uvek su direktno povezani sa Srbima. Klaudije Ptolomej je pod Vendima podrazumevao Slovene koje beleži uz zapadne obale Baltičkog mora dok je za Germane uobičajeno da Srbe nazivaju Vendima, Vindima baš kao što će Germani, samo za Srbe, postati Nemci – oni koje Srbi ne mogu razumeti. Te iste Vende Polibije smešta u priobalni pojas Jadranskog mora, zapisujući sledeće:
“Oblast uz Adriju naselilo je drugo, veoma staro pleme, zovu se Veneti i po običajima i odeći se malo razlikuju od Kelta ali govore, drugim jezikom.“[19]
POJTINGEROVA MAPA
Ova mapa sveta je kopija jednog rimskog itinerara iz III veka posle Hrista. Nama je poznata preko kopije iz XIII veka, pronađene u benediktanskom manastiru Tegernze u Bavarskoj, a ime je dobila po nemačkom humanisti Konradu Pojtingeru koji se spremao da je objavi i prvi je izneo u naučnu javnost. Ova mapa je dužine 7 metara i donosi nam podatak da se oko današnjeg Skadra (Albanija) nalazilo naselje Pons Servili. Dugo je pokušavano da se ovo ime objasni grubom etimologijom da je to bio put kojim je išlo roblje (lat. Servus, i – rob) kao da drugim drumovima sveta nije vođeno roblje pa ipak nisu dobili ovakav naziv.
Na Pojtingerovoj mapi još je vidljivo naselje Vendenis na današnjem Kosovu i Metohiji koji, zajedno sa Pons Servili, danas svedoči o ranom postojanju Srba tamo gde ih danas ima sve manje.
PROČIŠĆENJE
Svakako da je svaki iole ozbiljniji istoričar bio upoznat sa ovim podacima jer za njih svako zna. Treba naglasiti da se, zapravo, ovde ne radi o nepoznavanju podataka koje smo izneli u vrlo oskudnom obimu, već o ignorantskom stavu pripadnika jedne istorijske škole koji su sva, pa i najviša zvanja – akademika, dobili na pretpostavci da je južna skupina Slovena naselila Balkan u VI i VII veku. Iako je novih dokaza o još starijoj istoriji Srba, svedoci smo, iz godine u godinu sve više, još uvek se u udžbenicima deca podučavaju netačnosti o seobi naroda.
Istorijska nauka na svetskom nivou vapi za ponovnim iščitavanjem i tumačenjem istorijskih izvora i u većini slučajeva to je problem koji se rešava u hodu. Naša nacionalna istorija ima potrebu za najhitnijim mogućim rezovima jer su Srbi, po ko zna koji put, u jednoj parodičnoj situaciji: dok se skoro svi narodi Evrope i sveta trude da na svaki način sebi obezbede što dublje istorijske korene pa makar ih i nemali, Srbi se, sa druge strane, odriču dobrih 1500 – 2000 godina sopstvene istorije. (Sa ovim podatkom se neće složiti mnogi, mišljenja da je serbska prošlost još dublja) Na taj način, serbski narod je sebi obezbedio ulogu mladog naroda koji kuca na vrata velikih naroda očekujući da bude, kao takav, od takvih, primljen u Evropsku zajednicu što je samo po sebi paradoks.
Serbskoj istoriji i, posebno, serbskim istoričarima, predstoji jedno veliko pročišćenje kako bi napokon isplivala prava istorija Srba na videlo i bila stavljena pod okrilje institucija. Kao što smo u ovom radu videli, za tako nešto definitivno ima materijala i potrebe.Napomene:
[1] K. Jireček, Istorija Srba, I- II, knj.I, Beograd, 1952, 37 ( u daljem tekstu Jireček, I)
[2] Jireček, I, 37
[3] Jireček, I, 37-38
[4] M.Orbini, Il reglo dell Sklavi, Pesara, 1609.,139-140
[5] Orbini, 140
[6] Sve korene toponima u ovom delu podvukao autor.
[7] T.Maretić, Slaveni u davnini,Zagreb, 1889, 15 ( u daljem tekstu Maretić )
[8] Maretić, 15
[9] Tacit , Germanija , 46
[10] Klaudije Ptolomej, Kosmografija, V, 9
[11] M. Jović, Srbi pre Srba , Doroteus , Kraljevo , 2002., 166-167
[12] Herodot, Istorija, IV, 49
[13] Jović, 153 – 154
[14] Jović, 166
[15] Ptol., 3.9.4.
[16] O.L.Pjanović , Srbi…narod najstariji, KIZ DOSIJE, Beograd, 1991., 82
[17] Herodot, Istorija, II, 6 ; III,5
[18] Diodor, Istorijska biblioteka, I , 30
[19] Polibije, Istorije, II , 17
Nebojša Ozimić, rođen 5. 4. 1962. godine, diplomirao je na Katedri za Istoriju Filozofskog fakulteta u Nišu; na postdiplomskim studijama iz predmeta Stari vek u Kosovskoj Mitrovici.Učesnik više desetina naučnih skupova, autor 9 knjiga iz oblasti istorije “Vojskovođa,car,svetac -Konstantin Veliki“, “Cincari Niša“, “Jevreji Niša“, “Rečnik Gornje Mezije“, “Arhiepiskop Arsenije Prvi“, “Sveti Sava“, “Pitagora i njegovo bratstvo“, “Kratka istorija Niša“.
Bavi se prevođenjem antičkih dela. Do sada objavljena: Isidor Seviljski – “Hronika/Istorija Gota, Vandala i Sveva“, “Hronike Mesopotamije“, “Spisi persijskih vladara“, “Plutarh – Izida i Oziris“.
Živi i radi u Nišu.
Autor: Nebojša Ozimić
Izvor: svevlad.org.rs
