Ko su, dakle, Arbanasi

Koliko (ne) znamo o Arbanasima

Arbanaško poreklo

U današnjoj istorijskoj nauci u Srba, nauci kojoj se može pripisati svakakvo obeležje sem srbsko, o arbanaškoj i srbskoj starini piše se nejednako. Suštinu svega tog pisanja sažeo je akademik Jovan I. Deretić (1939-2021) u svom saopštenju na jednom na­učnom skupu u lažisrb­skoj akademiji nauka (u Ode­lje­nju društve­nih nau­ka, a ne u Istorijskom odeljenju koje je iz­beglo da taj skup organizuje –, njegov Sekretar samo je navratio u salu da iza jednoga stuba vidi ko se sve tu pojavio i, možda, nešto čuje i nauči), 21. juna 2007, kada je rekao da je na predstavu o Srbima i o Arbanasima, o njihovom poreklu i njihovoj istorij­skoj ulozi, odlučujuću ulogu odigrao Berlinski kongres 1878. go­dine. Pre toga krupnog događaja znalo se da su Arbanasi kavka­ski narod, a da su Srbi, starosedeoci na Helmu (Balkanu), „poto­m­ci poznatih starih plemena, kao što su: Iliri, Veneti, Tračani, Dačani, Sarmati, Mezi, Dar­dani, Triba­li, Makedonci, Epir­ci… Kroz celi srednji vek znalo se i kod Srba i kod stranaca ko su Iliri i da je to jedno od imena, odnosno sinonim za Srbe“.

Posle Berlinskog kongresa, odjednom, iz čista mira, Arbana­si su postali st­a­rosedeoci u Srbiji, a za Srbe, „unapređene“ u nepoznat var­var­ski narod, smišljena je priča da su se na svoja današnja staništa doselili niotkuda, negde tokom šestog i sedmog ve­ka. „Prvi koji je is­tupio sa pretpostavkom da su Arba­nasi starosedeoci, potomci Ilira, bio je nemački istoričar Johan Tunman (1746-1778) 1774. godine. Njegova teza je iz­gledala suluda, ali doživeće širu podršku od takozvane bečko-berlinske škole, odnosno nordijske istorijske škole, u drugoj polovini 19. veka. Nije se desilo ni jedno novo otkriće na polju arhe­o­logije, isto­rije, lingvistike ili etnografije koje bi mog­lo da po­služi kao osnov za postavljanje ove teze“, ali je ona, u zamenu za priznanje nezavisnosti na Berlinskom kongresu, Srbiji nametnuta kao zva­nična; kao zvanična, ona i danas opstaje.

Iz istog tog Deretićevog saopštenja proizilazi da preci današnjih Arbanasa potiču iz kavkaske Albanije (zemlje koju su stranci tako nazvali po gradu Al­bana na Kaspij­sko­m jezeru, u čijem se zaleđu ona prostirala), te da su u 8. veku tamo vođeni veli­ki ratovi između Hazara, turskog plemena Mojsijeve vere, i musli­manskih Ara­pa. Po prirodi stvari, taj sukob bio je i verskog ka­raktera, a tokom njegovog trajanja deo Albanaca primio je islam. Kad su Hazari ušli u Albaniju (kavkasku) 730. godine, nad isla­mi­zovanim stanovništvom počeo je pogrom. „Jedan deo musli­ma­na Albanaca uspeo da pobegne kod Arapa koji su ove izbeglice svr­stali u dve skupine i jednu po­sl­a­li u Siriju, a drugu u Arabiju. Oni koji su otišli u Siriju sje­dinili su se sa tamošnjim stano­v­ništvom i gubi im se trag. Oni koji su došli u Arabiju bili su naseljeni u pustinjskom predelu pokraj Crvenog mora. Ovo mesto nije odgovaralo kavkaskim sto­ča­rima“; ostali su tamo sve dok ih Arapi nisu preselili na Siciliju čiji su veći deo oteli od Ro­meja (Vizantije), a učinili su to s isključivim ciljem da brojča­no ojačaju tamošnje islamsko stanovništvo. Borbe između Rome­ja i Arapa na Siciliji trajale su decenijama, sve dok Romeji nisu uspeli da 980. godine os­voje deo arapske Sicilije; tamo su zatek­li Albance koje su, dobrim delom, uspeli da tokom narednih de­ce­nija prevedu u hrišćanstvo (Jovan I. Deretić, Arbanasi od Kav­ka­za do Srbije, Saopštenje na naučnom skupu „Srbija i Arbanasi“, odr­žanom u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti u Beogradu, juna 2007, i ob­javljenom u zborniku radova naslovljenom kao „Albanci lažni Iliri“).

Zaza Aleksidze o arbanaškim precima

Deretićev relativno kratak prikaz kavkaskog porekla davnih predaka današnjih Arbanasa u potpunosti se pokla­pa sa pi­sa­njem Zaze Aleksidzea iz Rukopisnog instituta Đurđijan­ske aka­demije nauka. Naime, u jermenskoj nauci utemeljen je stav da je početkom 3. veka pre Hrista, severo­is­točno od Malog Kavkaza, na području današnjih republika Gru­zi­je i Azerbej­dža­na, obra­zo­vano Albansko carstvo. Njegove gra­nice na jugu pro­stirale su se do re­ke Kure, a prema svedočenju grčkog geografa i istoričara Strabona (63. pre Hrista – 19. po Hristu), stanovništvo toga Car­stva sastojalo se od dvadeset šest plemena. Prema novijim svedo­če­njima, do 3. veka po Hristu, budući da u Carstvu nije bilo ostva­re­no etničko ujed­na­čavanje, svako ple­me opštilo je na svome je­zi­ku. Godine 387, kada je Jermenija podeljena između Irana i Romej­skog carstva, u Al­ba­n­sko carstvo ušle su i dve provin­cije bivše Velike Jerme­ni­je (Utike i Arcah) na desnoj obali Kure. Tričet­v­rt veka kasnije (462), Albansko carstvo likvidirano je i pre­tvoreno u admini­strativnu teritoriju persijske sasanidske dina­sti­je (od 226. do 651. godine) pod nazivom Albanija, ali se taj pojam, ni tada ni pre, nije koristio kao etnonim. Bilo je to isključivo političko obelež­je: i jermensko stanovništvo na desnoj obali Kure poste­pe­no je prihva­ti­lo tu albansku odrednicu, ne samo kao zemljo­pis­nu oznaku već i kao pogled na svet, čak i pa­tri­otizam, ali se ni­ka­da nije odreklo jermenske samosvesti. Inače, cela ta teritorija nastanje­na je življem antropološki jednog po­rekla, koje je protekom vekova izmenilo samo jezik i veroispovest.

Ka­ko su u kulturno-ekonomskom pogledu te pro­vin­cije bile u bli­zi­ni izvornih Albanaca na desnoj obali Kure, one su stvorile Novu Albaniju ne mešajući se pri tome ni s Albancima ni sa Persijancima. Crkveni i državni jezik te Albanije bio je jer­menski. Jermensko stanovništvo Albanije i dalje je koristilo jermenski alfabet, a za izvorno stanovništvo stvoren je novi al­fabet od 52 (pedeset dva) znaka. Stoga, kada se govori o stva­ra­nju alfabeta za grubi jezik varvarskih Albanaca, imaju se u vidu izvorni Albanci, a kada se govori o prevodu biblij­skih knjiga za Albance, misli se na jermenski deo Albanije. Izvorni Albanci nisu mogli stvoriti sopstvenu pismenost i uskoro su se preto­pi­li u susedne narode. To praktično znači da, kada srednjevekovni izvori govore o albanskoj pismenosti, treba imati na umu da nije reč o albanskoj već o jermenskoj pisme­nosti stvorenoj u jermen­skom stanovništvu Utike i Arcaha.

Mada nešto sumnjičaviji jermenski naučnici dopuštaju i mo­guć­nost da je stvarna albanska pismenost postojala u toku vrlo kratkog perioda, od 5. do 7. veka, izvesno je da se albanska pis­me­nost nije sačuvala, budući da nije bio oformljen jedinstveni al­banski etnos. Po prirodi stvari, to je i sa svoje strane ukoči­lo razviće albanske pismenosti i stvaranje jedinstvenog književ­nog jezika.

Sve u svemu, činjenice o davnim precima današnjih Arbanasa (na koje se ni oni, današnji Arbanasi, ni oni koji bi o tome morali razmišljati, Srbi, na primer, ne osvrću) jesu sledeće:

– Cela teritorija kavkaske Albanije uključujući spornu pro­vinciju sadašnjeg Azerbejdžana – Karabah – nastanjena je stanovništvom antropološki jednog porekla, koje je protekom vekova izmenilo samo jezik i veroispovest;

– Na početku 5. veka bila je stvorena albanska pismenost i uz nju bogata originalna i prevodilačka literatura skoro svih rodova;

– Tokom 7. do 10. veka arapski zavojevači i jermenska crkva uništili su spomenike albanske pismenosti. Pre toga, Jermeni su s albanskog na jermenski jezik prevodili spise iz istorije Albanije i crkvene zakone, zbog čega su oni do nas došli samo na jermenskom jeziku;

– Postepeno, jermenski jezik postaje jezik albanske crkve (ko­ja opstaje pod uticajem jermenske) i albanske države i, kao po­sledica toga, i jezik albanske pismenosti i književnosti, a svi istaknuti stvaraoci 10-13. veka poreklom iz Albanije sa desne obale Kure smatraju se jermenskim albanskim piscima i društvenim stvara­ocima.

Deretić o Arbanasima na Srbskoj Zemlji

Događaj koji je Arbanase sa Sicilije „preveo“ u Sr­bi­ju bio je rat između Romejskog carstva i Srbije u jesen 1042. go­dine. Romeji su sa velikom vojskom napali Srbiju i borbe su vo­đe­ne u pre­delu Novog Epira, na da­na­šnjoj teritoriji Albanije:

„U dve velike bitke Srbi su strašno pora­zi­li Romeje i to je prouz­rokovalo nemire u Vizantiji. Jedan od pobunje­nika bio je vojskovođa Đor­đe Mani­jakis, koji je komandovao vizantijskom vojskom na Siciliji i u južnoj Italiji. Pošto su ga bez razloga sme­nili, odlučio se na po­bu­nu i krenuo da uzme vlast u Carigradu. Poveo je svoju vizan­tijsku vojsku koju je imao pod svojom komandom i jedan deo kavkaskih Albanaca… kao po­mo­ćne čete. Sa Arbanasima išle su i njihove porodice kako je to bio običaj u tom vremenu. Manijakis se sa svojom vojskom iskrcao u Draču početkom marta 1043. godine. Na putu za Carigrad, on se kod Ostrova, blizu Dojran­skog jezera, sukobio s romejskom vojskom vernom Carigra­du; u toj je borbi i poginuo, a njegova se vojska predala. Ove događaje opisao je savremenik tih događaja, vizantijski istoričar Miha­i­lo Ata­lijat (Michael Attaleiates, Corpus scriptotum historiae Byzantinae, Weber, Bonn 1844, Tome II, page 121).

Vizantinci su prihvatili Manijakisove vojnike, koji su se preda­li, ali nisu hteli da prime Albance koji su bili stranci. Njih su potisli na teritoriju Srbije. Ovi nisu mogli da se vrate natrag na Siciliju, jer su lađe sa kojima su došli bile zaplenjene. Molili su Srbe da im doz­vo­le da se negde nasele, pa kako su oni tradicionalni stočari, gajiće sto­ku za njih i srpsku vlaste­lu. Zetski knez Vojislav (umro 1052) dozvolio im je da se nasele u Ra­banu, jedno malo i slabo naseljeno mesto na podnožju planine Jablanice. Ko­li­ko je bio brojan taj narod nije poznato, ali pre­ma proceni nije ih bilo manje od pet hiljada ni više od dvadeset hiljada. U Srbiju su stigla samo četiri albanska plemena: Gege, Toske, Jape (Li­ape) i Šamide. Gege su ‘Gosk’ ili ‘Gog’ kod jermenskih geografa. Ša­mi­de su azijski Šumi­k­si. Ova dva poslednja plemena su bila ma­la, možda samo delovi plemena, pa su se utopili u prva dva plemena.

Po Rabanu mi smo ih nazvali Arbanasima, stranci ih zovu Alban­ci­ma, a oni sami sebe nazivaju Šćipetarima što na njihovom jeziku zna­či Brđani. Turci su ih zvali Arnautima. To je arapski naziv koji zna­či – oni koji se nisu vratili (iz Srbije na Siciliju – IP)…

Predeo oko Rabana gde su živeli Arbanasi nazivan je Arbanon. Taj predeo su Srbi nazivali Raban. U trinaestom veku kada su Arbanasi za­premali određenu teritoriju, Arbanon se prostirao između reka Maće na severu i Škumbe na jugu, bez Drača i okoline…

Svi toponimi na predelu savremene Arbanije su srpskog porekla­. Ime Albanije nije bilo u vezi s Arbanasima niti Arbano­nom, nego je da­to po Beligradu (danas Berat) na latinskom Albanopolis ili Albanum… Arbanasi su se proširili na teritoriju današnje Alba­ni­je tek u vreme Turaka gde su uništili ce­le srbske i hrišćanske gra­dove“ (J. I. Deretić, Isto).

O Arbanasima, sused iz Kuča

Tomo Oraovac (Tomo Petrov Vučinić, 1853-1939), književnik, političar i istoričar, podrobno pišući o Arbanasima (za koje, naopako naučen, „zna, da su pored Grka najstariji naselje­nici na Balkanu“, da se „za njih zna od prije dvije hiljade godina“, da su oni „prastarosjedioci Balka­na“ a da se Srbi u ove krajeve do­šli tek u 7. veku), o njihovoj ple­menskoj pripadnosti i njihovom poreklu, kazuje:

„Arbanasi se po jeziku dijele na dvije glavne grane: Gege i Toske. Gegama se nazivaju sjeverni Arbanasi počev od rijeke Škumbe, a Toske se prostiru niže sve do grčke granice pa i preko nje. Glavni arbanaški dijalekti toliko se među sobom razlikuju, da se Goge i Toske teško mogu razumjeti. Sjeveroistočni Arbanasi ili t.zv. Malisori sa vrlo malim izuzetkom srpskog su porijekla. No treba znati da Malisori (Gege) sami sebe ne zovu Arbanasima, ili Arnautima nego Šćiptarima (Brđa­ni­ma). Jezik im je prepun riječi talijanskih, srpskih, grčkih, rumunskih (rimskih) i turskih. Svoje azbuke nemaju i sve do osvojenja Arbanije (valjda dok nisu potpuno ovladali današnjom Arbanijom – IP), pa i za dugo vrijeme posle toga njihova je azbuka bila ćirilica sa kojom se slu­žio Skenderbeg i svo staro malisorsko plemstvo, što se da vidjeti iz mnogih povelja i spomenika Kastriotovića, Leke, Nikole i Pavla Du­ka­đinca.

Arbanasi nemaju narodne literature ni umotvorina, koje se kao ta­k­ve mogu uzeti, a ono malo što se može naći jesu samo pastirske i nezna­čajne ženske pjesme, bez ikakve književne ili ma kakve vrijednosti.

Sve što se o Arbanasima pisalo nijesu pisali domorodci nego stranci, na stranim jezicima. Kod starih malisorskih porodica i dan danji mogu se naći pismeni spomenici i stare listine pisane ćirili­com i što se kao sveto čuvalo i čuva kod starješina pojedinih poro­dica, koj­i su ih primili u nasleđe, kao najstariji članovi porodice…

Sjevero-istočnu Arbaniju ili Malesiju sastavljaju u glavnome ova plemena: Mirditi, Šalje, Šoše, Beriše, Gašani, Kastrenići, Isti­ni­ći, Mati, Merturi, Klimenti, Oti, Kastrati, Škrijeli, Boge, Ljum­ljani, Grude it.d.

Mirditi se nalaze u prijedelu i okolini Drima do zadrime i Lje­ša… Pleme Gaši… očuva­li su svoju srpsku slavu, kao god Šaljani i Mirdite koji slave zajedničku slavu Nikolj-dan… Pleme Beriše, koje se nalazi blizu Đakovice… nazivaju se među drugim plemenima Kučima i vode s njima jedno i isto porijeklo. Oni su do XVIII vijeka bili Srbi pravoslavni, i sad ih ima muhamedanaca i katolika. I oni su svagda isticali i sada ističu svoje srpsko porijeklo i nijesu vjerski fanati­ci… Kako muhamedanci tako i katolici Beriše i njihovi rođaci Merturi slave Gospođin-dan… Jako i junačko sada malisorsko pleme Klimenti igralo je vrlo važ­nu ulogu među plemenima Gornje Zete i u društvu sa Kučima, Piperima, Vasojevićima i dr. brdskim plemenima borilo se za srpsku slobodu sko­ro u svim borbama protivu Turaka… Kako Klimenti tako i Hoti, Kastrati, Škrijeli, Grude i dr. sada Malisorska plemena održali su sjajne pobjede… zajedno sa crnogorskim brđanima nad skadarskim pašom… Sve su ove borbe… vođene u društvu Klimenata, Kastrata, Hota i dr. pleme­na, za koje se sad hoće da kaže i utvrdi da su Albanci ili Arbanasi i ako to nijesu nigda bili, i ako su se svagda pa i do skora borili za srpsko ime i svoju slobodu. I ako i sami i dan danji priznaju da su srpskoga porijekla, a koji se ni po običajima, ni po osobinama a ni po junačkome srp­skom soju ne mogu nazvati Arbanasima samo po tome, što su silom okol­nosti po nesreći morali primiti Šćiptarski jezik…

Sad se pitanje samo sobom nameće: od kud da baš oni prime taj kako oni sami kažu šćiptarski jezik. Na to pitanje evo odgovora. Tamo, gdje nije bilo u susjedstvu pomuslomanjenih Srba i druge narodnosti, stra­nog jezika sem srpskog, muslomani su zadržali i očuvali svoj maternji jezik, kao što je slučaj sa bosanskim i hercegovačkim muslimanima i od takvih se ništa drugo nije tražilo, sem da priznaju i kažu da nijesu Sr­bi nego Turci. A tamo gdje su Srbi bili u neposrednoj blizini i susjed­stvu sa Arbana­si­ma, primajući muslimansku vjeru kao gospodstvujuću, mora­li su primati i jezik arbanaški, kao jezik povlašćenog naroda, što im je pri prelazu u muslimanstvo uslovni stavljano u dužnost. Takvi je isti bio slučaj i sa onim Srbima, koji su bili u nedjeljivom su­sjedstvu sa onim Arba­na­sima koji su obećanjima, mitom i vještinom rim­ske propa­gande primili katoličanstvo i sa njime arbanaški – šćip­tarski jezik, pošto se tek tada moglo vjerovati da su se od svoga imena i svoje vjere udaljili…

To odrođavanje srpskoga življa u Arbaniji i Staroj Srbiji uzelo je najvećeg maha posle velike seobe pod Čarnojevićem i Šakobentom (pod Arsenijem III Crnojevićem 1690. i Arsenijem IV Jovanovićem Šaka­ben­tom 1737. godine – IP), kada su srpske zemlje, a naročito ti krajevi ostali pusti i bez odbrane, a ono malo preostalog srpskog življa, da bi očuvalo glavu i kuću listom je prelazilo u muhamedanstvo i primilo šćiptarski jezik, mada su i tu često bili muhamedanci i šćiptari po imenu a u duši i domu svome bili i uvijek čisti Srbi“ (T. P. Ora­ovac, Arbanaško pitanje i srpsko pravo, Beograd 1913, ­8­-20, 25. i 27-28).

Arbanasi o sebi

Godine 1980, u hrvatskoj Enciklopediji Ju­gosla­vi­je (lat), na stranama 72-85, objavljena je odrednica Albanci. Na sa­mom početku tog tek­sta, uz napomenu da je pričicu o imenu, slo­že­nu u svega trinaest redova, napisao Ali Hadri, a onu o je­zi­ku (iz koje ćemo preneti nekoliko redaka) – Idriz Ajeti, piše i sledeće:

„Ime. Albanci vode poreklo od Ilira. Već od VIII veka govori se o Arbrešima kao potomcima Ilira, a ne o Ilirima. Od ranog feudaliz­ma ime Ilir se zamenjuje imenom ilirskog plemena Albanoi. Ovo ime se upotrebljava u obliku Arber, odnosno Arbreš (Arbresh) sve do pada Al­banije pod tursku vlast, a odomaćeno je i sada kod Albanaca prese­lje­nih u Italiju posle Skenderbegove smrti. U pisanim istorijskim izvo­rima ime Arber pominje se prvi put 1043, dok se ime Šćiptar (Shqiptar) pre­težno upotrebljava među Albancima. O poreklu imena Šćiptar po­stoje razna mišljenja. Najprihvatljivije je ono koje ističe da ime Šćip­tar do­lazi od reči shqiptim: govoriti dobro. Postoji i mišljenje da ime Šćip­tar dolazi od imena shqipe: orao.

Jezik. Albanski (arbanaski, arbanaški, arbanski) jezik je član ve­like indoevropske jezičke porodice… (i) slaže se sa većinom (njenih) čla­nova… Na području konsonantizma albanski se slaže sa ilirskim i tračkim jezikom… Pomeranje akcenta u alban­skom, posmatrano istorij­ski, daje povoda za zaključak da je u njegovim izvorno trosložnim reči­ma, zbog čestih gubljenja krajnjeg sloga, došlo do pomeranja akcentuaci­je sa poslednjeg na pretposlednji slog… (što je) značajna podudarnost iz­me­đu albanskog i ilirskog… Veoma su vidljiva ne­ka podudaranja u oblasti tvorbe imena u albanskom i ilirskom… Nauka je utvrdila da Albanci po­krivaju upravo one krajeve i predele juž­nog Balkana u kojima su obitavali Iliri… Postoji i teza o tračkom po­reklu albanskog jezika, ko­joj, osim jezičkih potvrda, nedostaje istorij­ska podloga“.

Čudan je „naučni“ stav šiptarskih akademika, po kome se „albanski slaže sa ilirskim i tračkim“, naročito zbog toga što te­za o tračkom poreklu albanskog jezika nema ni jezičkih potvrda ni istorijske podloge.

Lako može biti da je takva logika šiptarskih „naučnika“ navela „nekoga“ u Srbiji da protestuje zbog onoga što je u Enciklo­pediji napisano, pošto je posle nešto više od četiri godine, 7. decembra 1984, Sekretarijat Centralne redakcije njenog drugog izdanja, objavio novi tekst odrednice Al­ba­nci, u kojoj je Cent­ra­l­na re­dakcija „naknadno provela određene izmjene i dopune“. Pr­vu iz­menu, o imenu, „dopunjenu“ na skoro pedeset redova, pot­pi­sala je Redakcija, dok je drugu, o jeziku, prepravio sam Ajeti.

Nova priča o imenu Albanci kreće se u širokom krugu raznih naziva za arbanaško ime, korišćenih kao sinonimi za ono što je ovoga puta proglašeno za osnovno, ili izvorno, „novije nacionalno ime“: shqiptar, u množini shqiptarat, koje se u pret­ho­d­nom spisku tiče upotrebe pretežno u „domaćoj radinosti“. Pr­v­o­bitna priča o ilirskom plemenu Albanoi ovde je proširena po­da­cima da je „u II v. Klaudije Ptolemej zabeležio u mapi sveta ime ilirskog plemena Albanoi i grad Albanopolis na području dan­a­šnje srednje Albanije. Stari oblik imena bio je u upotrebi naj­pre u srednjoj Albaniji, a s vremenom je postao opštenarodnim imenom Albanaca u razdoblju pre Skenderbega“.

Prepravljena „teorija“ o jeziku, bez obzira na početne stavo­ve da su „Alban­ci jedan od najstarijih naroda na Balkanu“ i da se „prema sačuva­nim podacima prvi albanski jezički spomenici u istoriji alban­skog jezika javljaju veoma kasno, tek u XIV veku, a prva štampana knjiga u XVI veku“, prilično je umekšana: pošto nema tekstova na ilirskom jeziku, lingvisti su prinuđeni da taj jezik prou­ča­vaju prema ličnim imenima i nazivima pojedinih me­sta (sačuva­nim u grčkim i latinskim tekstovima), što ih tek „upućuje na ilirsko poreklo albanskog jezika“. Što se tiče trač­kog jezika, ovde se samo konstatuje da je „primećena, doduše, izve­sna leksi­č­ka podudarnost“, zbog čega se taj jezik, na osnovu samo nekoliko reči, „nastoji dovesti u vezu s albanskim“.

Na drugom mestu Ajeti piše da je „na osnovu jezičkih osobina, topografskih naziva i rasprostiranja pozajmica, u albanskim go­vorima utvrđena dvojakost slovenskog elementa u području se­ver­no od Drima i u srednjoj i južnoj Albaniji“ (Idriz Ajeti, Albansko­-jugoslavenski (jugoslovenski) odnosi : Jezički odnosi, Enciklopedija Jugoslavije I A-Biz, Zagreb 1980, 97, lat). Sa svoje strane, Seliščev je utvrdio da se slovenske (srbske!) pozajmice u arba­na­š­kom govoru odnose na sledeće oblasti: okućje, dvorište, kućni nameštaj, poljske ra­do­ve, poljoprivredne alate, biljke, voće i povrće, stočarstvo, zoološke nazive, imena domaćih životinja, pčelarstvo, vode, lov, imena riba, mlin, valjavicu, terminologiju domaće industrije, odeću i obuću, pravne i administrativne ter­mine, tak­se, kazne­no pravo, nazive nekih javnih i kulturnih pojava, teren­ske ter­mi­ne, emocije, nazive za delove čovečjeg tela. A potpisnik ovih redova teško da se može setiti još neke oblasti svakodnevnog čovekovog života iz onog vremena koja bi, pored ovih oslo­njenih na srbsko kulturno nasleđe po celoj Arbaniji („severno od Dri­ma i u srednjoj i južnoj Albaniji“), mogla imati isključi­vo ar­banašku terminologiju.

Ko bi da budu

Po prilici, Arbana­si­ma danas baš i ne odgovara da budu poreklom samo Iliri, već bi voleli da budu i Dardanci, jer „njiho­vo ime, istovetno s onim što su ga nosili Dardanci iz Traki­je, uka­zuje na mogućnost da je bi­lo došlo do stapanja predindoev­rop­ski­h i indoevropskih na­ro­da“ (Luigi Pareti et all., Historija ~ovje~anstva : Kulturni i nau~ni razvoj, sveyak drugi / knjiga prva, Stari svijet od 1200. do 500. god. pr. n. e., Zagreb 1967, 11). I možda zbog toga što je ovo „pro­to­povijesno“ plem­e učestvovalo u Trojanskom ratu, a po­tom i u bitki kod Kadeša (1286. pre Hrista), na strani Hetita protiv faraona Ramzesa II, ali i zbog toga što će „kasnije imati veliku ulogu u povijesti unutrašnjosti Balkana“ (Aleksandar Stipčević, Iliri : Povijest, život, kultura, Zagreb 1974, 29. lat). Bilo bi im dra­že, dakle, da su mnogo stariji no što zaista jesu, jer bi onda mo­gli sebi pripi­sa­ti i „osnivačku ulogu“ u povesnici Helmskog poluostr­va, iako je sasvim izvesno da su se na njemu pojavili tek sre­di­nom 11. veka.

Baš ako hoćemo da Dardance iz Trakije povežemo sa nekim, teško da bi se to moglo učiniti s Arbanasima, naročito kad pročitamo ono što je o njima (Dardancima, Dardanićima) napisao Miloš S. Milojević (1840­-1897), istoričar i jezikoslovac:

„Dardanići živeli su od današnjeg Dunava oko Vi­di­na i Orahovca, na reci Skitulu u Pravoj Srbiji, pa čak i po svoj bivšo­j Dardaniji, ili južnim i jugoistočnim pokraji­nama Prave, a sada tur­ske Srbije (Meto­hije i Kosova – IP). U ovih su gradovi: Raški na re­ci Raškoj, koja utiče u Maricu, Štip, Samokov, Skoplje, Kru­ševo ili Sta­ri dol, Radović, Prilip, Bitolj, Kostur i t. d. od njegovog nekada­šnjeg živovanja oko današnjeg Niša ostao je na­ziv jedne prostrane ravnice Dar­dana a i Der­da­na. Manji deo ovog srpskog imena poškipio je se (poarbanašio se – IP) i živi u tako zvanoj današnjoj Al­baniji, a veći živi još i dan današnji, kao Srbi, u pomenutim gr­a­do­vima i njihovim okoli­nama. Kao sadašnji Škipi pod imenom Darda ov­o se pleme odlikuje, kako hrabrošću i karakterom, tako isto i još istim tipom srpskom. Od njih su Gusince, koji su svi Muhamedanci, a ni rečice neznaju ni turski ni škipski a jednako mrze na jedan i drugi jezik kao na tuđe i nepri­ja­teljske. Njih ima svega do 150.000 duša“ (M. S. Milojević, Odlomci istori­je Srba i srp­skih–jugoslovenskih–zemalja u Turskoj i Austriji, Beograd 1872, 153-154).

Ko su, dakle, Arbanasi

Po svemu što je dovde rečeno, može s­e bez ikakvog dvoumljenja reći da su Arbanasi, danas, srbsko ple­me ko­me je govorni jezik arbanaški. Savremenim Arbanasima, i oni­ma koji ne znaju ko su i onima koji ne žele da priznaju ko su, može se priznati da vode poreklo od Il­i­ra, Tračana ili Dardanaca, ili od bilo kog dru­gog srbskog plemena sa Helmskog (Balkanskog) poluostrva, samo onoliko koliko se Srbima prizna da je neko od „odabranih“ ple­mena srbsko.

Jer, kad su posle pogibije Đorđa Manijakisa, vojskovođe koji je računao da će i uz njihovu pomoć preuzeti vlast u Carigradu, oni ostali „na suvom“, bez brodova za povratak na Siciliju, primili su ih Srbi računajući da će, kao stočari „od karijere“, gaji­ti stoku za sebe i za srbsku vlastelu. Prema pro­ce­ni, „nije ih bilo manje od pet hiljada ni više od dvadeset hi­ljada“, računajući u te cifre ne samo pomoćne vojnike već i članove nji­hovih poro­dica.

No, „čim su Turci zavladali, većina je Arbanasa primila islam i postala odana turskoj upravi. Kao takvi, dobili su potpunu slobodu i postali gospodari… Okrenuli su se na Istok i počeli naseljavati plodne kotline. A pod uticajem prevlasti Arbanasa, Srbi u Arbaniji su bili islamizirani i poarbanašeni, izuzev jednog dela onih u oblasti Golog Brda na levoj obali Crnog Dri­ma, i onih koji su prebegli u unutrašnjost Poluostrva“ (Jovan Cvi­jić, Balkansko poluostrvo i južnoslovenske zemlje : Osnove antro­po­geografije, Beograd 1922, 176).

I, kao što se to zna za Madžare, koji su u Panonsku niziju prispeli na samom kraju 9. veka:

– da ih je bilo između dvadeset i dva­deset pet hiljada;

– kakve su bile biološke posledice njihovih rat­nih i pljač­ka­ških pohoda po srednjoj Evropi dok se konačno nisu stanili u novom zavičaju;

– sa kakvom su agresivnošću potčinja­va­li susedna slovenska (srbska!) plemena;

– sa kolikom je sistema­tič­nošću sprovođena madžarizacija tih istih suseda;

– da je u vremenu od 1787. do 1850. godine asimilovano više od 1,700.000 Nemadžara) i da je samo posle Prvog svetskog rata u Madžare pretopljeno najma­nje 150.000 Srba i neuporedivo vi­še Slo­va­ka (od starine srbskoga plemena) pošto su „asimilacioni us­pesi“ Madžara u odnosu na Slo­va­ke uvek bili izraženiji;

– da se početna sastavnica njihovog (ugarskog) nacionalnog bića kroz približno četrdeset pokolenja toliko istanjila da je postala ne samo sa­svim prozirna već i neuočljiva;

– da se nužno mora nametnuti zaključak da današnju madžarsku naciju sa­činjavaju uglavnom Slovaci i Srbi madžarskog govo­r­nog jezika (I. Petrović, Vojvodina Srpska 1918, 333);

Skoro istovetna logika mora se primeniti i na Arbana­se, ko­ji su na samo jedan deo svog prostora u današnjoj Arbaniji, tada izvorno srbskog, bili prihva­će­ni krajem prve polovine 11. veka (tri ili četiri pokolenja „kraće“ od Madžara) i koji su bili osetno malobrojniji od Madžara.

Jezik onih plemena koji im je „nauka“ do sada priznavala kao izvorni (jedno vreme trački, a potom ilirski, ali, čini se, ni jedan ni drugi Arbanasima nije po volji) odabiran je u zavisnosti od toga koliko malo ima reči na koje se arbanaški jezik može osloniti; što manje reči, to sigurnije, jer se tako lakše može be­zglavo do­mišljati s jedinim ciljem da se sakrije istina. Kako već svi pri­znaju da se od Ilira, Tračana (i inih kandidata za ar­banaško po­re­klo) „nije očuvao skoro nikakav tekst… nego samo toponimi i nekoliko desetina reči koje su zapisali stranci – Rimljani i Gr­ci“ (Ivan Popović, Istorija srpskohrvatskog jezika, Novi Sad 1955, 22), izgledi za sigurno „preračunavanje“ su vrlo mršavi. I dalje, sve dok se ne prizna da nikakvih „velikih seoba naroda“ i navodnih nestajanja starosedelaca pred došlja­cima nije bilo, da su istinita svedočanstva starih pisaca o srb­skoj prirodi tračkih, ilirskih i drugih plemena sa Helmskog polu­ostrva (i šire), te da su se Arbanasi pojavili na Srbskoj Ze­m­lji sredinom 11. veka, u vreme koje im priznaju istorijski spisi, a kojima ne protivreče ni oni koji se bave antisrbskom kon­struk­ci­jom arbanaškoga porekla, čitava „nauka“ o arbana­škom poreklu svedena je isključivo na pretpostavke i domišljanja, od­nosno na zloupotrebe svih „naučnika“ koji svoje stvaranje ne te­me­lje na istorijskoj istini, već samo na „naučnim“ zvanjima i navod­nom ugledu „nauč­nih“ institucija koje stoje iza njih i koje, uisti­nu, takve pretpostavke i domišljanja beskrajno reprodukuju.

Stipčević tvrdi da je „najbolji i najzaslužniji stručnjak za ilirski jezik“ Hans Krahe (1898-1965), nemački filolog, zastupao tezu o „pan­i­lirizmu“ odnosno da su, prema njegovom spisku očuvanih (zabeleže­nih) imena, ilirskim jezikom govorila i mnoga keltska (sasvim prirodno jer Kelti nisu narod ili pleme, oni su bili vojnički red u srbskom narodu), grčk­a, italska i druga plemena; najveća mu je zasluga, kaže Stip­čević, „što je sakupio na jednom mjestu građu koja nam je jedino i preo­stala od ilirskog jezika: imena mjesta i osoba“ (A. Stipčević, Isto, 16). Kako su među sačuvanim ilirskim imenima i imena božan­stava, onda Kra­heova logika o, recimo, pripadnosti italske mi­to­loške no­me­n­klature ilirskom jeziku, potvrđuje i ono što je istraživao francuski istoričar Fistel de Kulanž (1830-1889): da je sva mitologija antičke države za­sno­vana na srbskoj tradiciji, odnosno na tradicijama vezanim za život i obi­ča­je Sa­binjana i Etruraca, srbskih plemena s Ape­ni­na (koje su nasle­di­li pozniji Rimlja­ni), Jelina s juga Helmskog poluostrva, iz današnje Grčke (koji su preuzeli pe­laško, srbsko nasleđe) i Arijaca s Istoka (F. de Kulanž, Država staroga veka, Beograd 1895, 17).

Autor: Ilija Petrović, istoričar

Hvala na poverenju! Molimo vas podelite, širite istinu!