Dejtonski sporazum doneo je zimsku golgotu Srbima u Sarajevu

Sarajevska Golgota Srba – 21. februara 1996

Sarajevska Golgota ili Sarajevska Oluja je naziv za masovno iseljavanje srpskog stanovništva (oko 150.000 Srba) iz istočnih delova Sarajeva, koje je počelo polovinom februara 1995. godine i trajalo je nekoliko nedelja, do marta 1996. godine.

Ovaj egzodus je došao kao posledica izdaje nacionalnih interesa od strane srpske delegacije, koja je otišla u SAD, na potpisivanje Dejtonskog sporazuma krajem novembra 1995. godine. Istočni delovi Sarajeva, koji su bili naseljeni pretežno srpskim stanovništvom, žrtvovani su u Severnoj Americi, zarad „mira“ i međunarodnog priznanja Republike Srpske. Odnosno, stvaranja dva entiteta u Bosni i Hercegovini, prema odnosu 51-49%.

Sarajevo je danas skoro čisto muslimanski grad, u kome su Srbi obespravljeni, gde se srpsko postojanje svakog dana zatire, naočigled međunarodnih predstavnika.

Tek 20 godina posle ovog egzodusa prvi put je organizovano njegovo obeležavanje prigodnim progamom u Bijeljini.

Prethodnica

Raspadom druge Jugoslavije više od dva miliona Srba našlo se na prostoru zapadno od reke Drine, odnosno van granica SR Srbije. Raspad SFRJ sredinom 1991. godine doneo je sa sobom i velike ratne sukobe, progone i stradanja, pošto su hrvatski separatisti želeli da pored samostalnosti dobiju i etnički čistu hrvatsku državu. Time bi bio ostvaren viševekovni san Hrvata o nezavisnoj državi. Vlasti SR Hrvatske su u jesen 1990. ilegalno uvezli veliku količinu naoružanja, a u zimu promenili Ustav, tako što su Srbe proglasili nacionalnom manjinom i izbacili naziv „socijalistička“, a umesto petokrake – šahovnica postaje simbol Hrvatske. To je dovelo do velikog zaoštravanja odnosa i napetosti između Srba i Hrvata. U proleće 1991. hrvatska policija počinje upade u srpska mesta, a Srbi odgovaraju podizanjem barikada. JNA je sve do sredine leta 1991. bila tampon zona, a onda je i sama bila napadnuta od hrvatskih paravojnika. Tada počinju u Hrvatsku da se vraćaju ustaše i njihovi potomci koji su posle 1945. emigrirali u inostranstvo (Australija, SAD, Kanada, Nemačka, Argentina, Paragvaj…)

Tako je otpočeo i rat u Hrvatskoj koji je trajao pune četiri godine. U tom ratu je stvorena Republika Srpska Krajina, koja je obuhvatala Severnu Dalmaciju, Liku, Kordun, Baniju, Zapadnu Slavoniju i Istočnu Slavoniju, Baranju i Zapadni Srem.

U aprilu 1992. godine u centralnoj jugoslovenskoj republici Bosni i Hercegovini napetosti počinju da ključaju i otpočinje krvavi rat između tri naroda, koji je trajao tri godine. U tom ratu je stvorena Republika Srpska. Muslimanske i hrvatske ratne jedinice u BiH su takođe imale mnogoo zločinačkih akcija, koje su dovele do etničkog čišćenja srpskog stanovništva u Sarajevu, Srebrenici, Bihaću, Mostaru, Goraždu, Tuzli, Orašju, Čapljini… Osnivani su sistemi koncentracionih logora za mučenje Srba (Dretelj, Duvno, Čelebići i dr).

Hrvatska vojska i policija su tokom rata u Hrvatskoj (1991-1995), imali niz zločinačkih akcija kao što su: „Miljevački plato“, „Maslenica“, „Medački džep“… Isto tako pokrenuto je etničko čišćenje Srba u urbanim sredninama: Sisak, Gospić, Zadar, Osijek, Vukovar, Karlovac, Zagreb, Split, Dubrovnik i dr.

Srbi su tokom leta i jeseni 1995. godine, za vreme bosansko-hercegovačkog rata izgubili kontrolu nad teritorijama Bosanske Krajine: Grahovo, Drvar, Glamoč, Petrovac, Mrkonjić Grad, Šipovo, Sanski Most… zatim u centralnoj Bosni južne delove planine Ozren, reku Krivaju, Vozuću… Ove akcije muslimanske Armije BiH su izvedene uglavnom uz pomoć mudžahedina, hrvatskih ratnih jedinica (HOS i HVO), kao i NATO pakta, koji je bombardovao položaje u Republici Srpskoj tokom septembra 1995. godine.

Ali je Vojska Republike Srpske ipak uspostavila kontrolu nad područjem Srebrenice i Žepe u julu 1995. godine, u rejonu Podrinja, odnosno na istoku Bosne i Hercegovine.

Dejtonski sporazum

Još dok je trajao krvavi građanski rat u Bosni i Hercegovini, pod pritiskom međunarodne zajedinice, srpska, hrvatska i muslimanska delegacija odlaze u Sjedinjene Američke Države, tačnije državu Ohajo, gde su vazduhopolovnoj bazi američke vojske Rajt-Paterson kod grada Dejtona, održani pregovori.

Muslimansku delegaciju je predvodio Alija Izetbegović, ratni vođa bosanskih muslimana i predsednik Predsedništva Bosne i Hercegovine; hrvatsku delegaciju je predvodio Franjo Tuđman, predsednik Republike Hrvatske; dok je srpsku delegaciju predvodio Slobodan Milošević, predsednik Republike Srbije. Pored njih svoj paraf, odnosno pristanak na ovaj mirovi sporazum stavili su: predstavnik američke administracije: Ričard Holbruk i Vesli Klark, američki general pri NATO paktu.

Mirovni pregovori u Dejtonu su trajali tri nedelje, od 1. novembra do 21. novembra 1995. godine. Tako je 21.novembra 1995. na svim svetskim medijima obelodanjeno da je mirovni sporazum potpisan između tri delegacije, odnosno tri naroda u Bosni i Hercegovini. Tri nedelje posle toga, u Parizu 14. decembra 1995. godine sporazum je definitivno potpisan i počele su da važe sve njegove odredbe.

Tri strane su se sporazumele da Srbima u BiH pripadne Šipovo i Mrkonjić Grad, dok su pet predratnih sarajevskih opština pripale muslimanskoj strani.

Nezadovoljni ovim odlukama Dejtonskog sporazuma 25. novembra 1995. godine u sarajevskom naselju Grbavica, koja je do tada bila pod kontrolom Srba, organizovane su velike demonstracije i protest protiv Dejtonskog sporazuma, ali to nije promenilo odluke sporazuma. Što je značilo da čitavo Sarajevo potpada pod muslimansku kontrolu. Tako je pljunuto i zaboravljeno na hiljade srpskih boraca koji su svoje živote davali za odbranu viševekovne srpske zemlje u okolini Sarajeva.

Iseljavanje

Prema Dejstonskom odnosno Pariskom sporazumu pet sarajevskih opština: Ilijaš, Vogošća, Ilidža, Hadžići i Novo Sarajevo su pripale muslimansko-hrvatskoj Federaciji Bosne i Hercegovine. Tako je viševekovna zemlja koju su pravoslavni Srbi naseljavali, postala „tuđa“.

Egzodus je počeo polovinom februara 1996. godine, na pravoslavni praznik Zadušnice, jer je planirano iseljavanje Srba sa ovih područja trebalo da bude 19. marta 1996. Međutim, strani „mirovnjaci“ iz snaga IFOR-a su delili letke, da je taj rok pomeren za 23. februar, odnosno mesec dana ranije od dogovorenog. Pored toga što su srpski civili morali da spakuju najnužnije stvari i krenu u neizvesnost, tada su mnogi stanovnici Ilijaša, Grbavice, Hadžića, Vogošće počeli da otkopavaju posmrtne ostatke svojih pokojnika, ne želeći da muslimanski vandali skrnave grobove njihovih najmilijih.

Čitavo to vreme srpske delove Sarajeva su nadletali helikopteri IFOR-a, koji su bacali letke sa ciničnim porukama iz čuvene pesme Alekse Šantića, „Ostajte ovde“, koju je on napisao za bosansko-hercegovačke muslimane, koji su odlazili posle austro-ugarske okupacije u Tursku.

Uveče, 21. februara 1996. godine, srpsko stanovništvo iz istočnosarajevskih opština kreće iz izbeglištvo, noseći sa sobom, sve što se moglo poneti. Srpskim civilima su bili obećani nekakvi kamioni i autobusi za iseljavanje tog dana, ali od toga nije bilo ništa. Srpske kolone su ponovo emitovane na TV stanicama. Po snegu, hladnoći, mećavi oko 150.000 Srba iz Sarajeva krenilo je u neizvesnost.

Usput, Srbi su kamenovani na pojednim mestima od strane komšija muslimana, koji su se poneli krajnje nekomšijski. Pripadnici IFOR-a mirno su sa strane posmatrali egzodus. Na putu za Han Pijesak tih dana viđen je dirljiv prizor – zaprežna kola natovarena najneophodnijim stvarima za početak novog života uz vidno istaknutu srpska trobojku, ikonu i kandilo….

Sarajevskim Srbima je upravo ovaj egzodus i iseljavanje najteže pao od svih nedaća koje ih je zadesilo tokom rata 1992-1995. jer nisu sa sobom mogli da ponesu kuće i stanove, vazduh, potoke, reke, šumu, sarajevska brda…

Posledice

Retko ko se posle svih ratnih strahota i dešavanja od predratnih sarajevskih Srba vratio u svoj rodni grad. Muslimanske vlasti su sve učinile da kroz pravno-birokratski sistem taj povratak učini nemogućim. A takođe i muslimansko stanovništvo u Sarajevu sa velikim prezirom dočekivalo bivše komšije. Dolazilo je do velikih problema, jer je rat u njihovim glavama i dalje trajao. Sve su to bili razlozi više da se Srbi ne vraćaju više u Sarajevo, iako ih je pre rata, bilo skoro 200.000 u gradu na Miljacki.

Tako su srpski stanovnici Sarajeva otišli u Bijeljinu, Zvornik, Višegrad, Beograd, Novi Sad… ili pak u inostranstvo, najviše SAD, Nemačku, Australiju, Francusku, Kanadu.

Svake godine, u martu mesecu u Bijeljini se održava parastos za poginule borce Vojske Republike Srpske sa teritorije Sarajeva, kao i obeležavanje ezgodusa sarajevskih Srba.

Dokumentarni film

Novinar i televizijski radnik Snježan Lalović je te 1996. snimio jedan dokumentarac, pod naslovom „Ezgodzus ponovo“, u kome su prikazani autentični kadrvi sarajevskog egzodusa i ispovesti njegovih žrtava.

Zločini nad Srbima

Izvor: hronograf.net